Het verhaal over houten kerken in de Poolse Karpaten, geschreven en  geillustreerd door Marek Angiel.

Grieks- en Rooms-katholieke houten kerken in de Poolse Karpaten

De houten kerken zijn zeer opmerkelijke bouwsels. Ze zijn vol charme en aantrekkelijk door hun mysterieuze en eenvoudige schoonheid, maar bovenal zijn ze de gewijde plaatsen waar de mensen god kunnen benaderen. Deze houten kerken in de Poolse Karpaten, zowel de griekse als de roomse, zijn te vinden op het platteland. Ze vormen de kenmerkende en de toonaangevende elementen van het culturele landschap van bestaande en van niet meer bestaande dorpen in berggebieden en hun uitlopers. Deze kleine kerkjes zijn brokjes geschiedenis die op een natuurlijke manier perfect in hun omgeving passen. Ze vormen dus een eenheid met de natuurlijke elementen van het landschap. Doorslaggevend is de grootte van de kerken, de verhoudingen van het gebouw en de keuze van het materiaal voor het dak, de koepeltjes, de torens, de subtiliteit in de details en de kleuren van het gebouw.

Beskid Niski, Czarna Cerkiew (2009)

Er zijn, in de streken van de Poolse Karpaten, meer dan 270 van deze houten kerkjes. Ze werden als grieks- of rooms-katholieke kerken gebouwd en meer dan 160 zijn er gebouwd voor de christenen van de oosterse ritus (grieks-katholieken en russisch- orthodoxen). Het bestaan van zulk een groot aantal nog in gebruikt zijnde gewijde houten gebouwen in de streken van de Poolse Karpaten is heel uniek in de wereld! De kerken verkeren overwegend in een goede staat en ze zijn waar nodig, gerenoveerd. De meest waardevolle zijn nu beschermd. Bijna alle houten kerken, die momenteel nog gebruikt worden, dienen de gehele bevolking (dus ook de andere religies). Hun ouderdom, hun historische en artistieke waarden van de kerkjes verschillen, maar wat hen samenbindt is dat ze uit “hetzelfde hout gesneden” zijn.

Beskid Niski, Rzepedź (2009)

Deze houten kerken zijn te vinden in alle delen van de Poolse Karpaten – in het Tatra-gebergte, in de Beskiden en in de Karpaten zelf. De oudste houten rooms-katholieke kerken in deze regio stammen uit de 15^de eeuw. Door de eeuwen veranderde het uiterlijk van deze houten kerken geleidelijk, verschillende nieuwe vormen werden opgetrokken, verder werden de oudere gebouwen wel herbouwd of vernieuwd. Kerken met hun oorsprong in de 15^de, de 16^de en de 17^de eeuw hebben kenmerken van de gotische of laatgotische stijl, kerken uit de 18^de eeuw verwijzen naar de barok en die uit de 19^de en de 20^ste eeuw zijn wel wat beïnvloed door de gotische stijl maar hebben ook kenmerken van de moderne architectuur.

 Beskid Niski, Binczarowa (2010)

Oudere “tempels” hebben veelal een “schip”, met een smallere, veelhoekig of – minder vaak – rechthoekig koor. De kerken zijn meestal gebouwd in een kader manier, hun torens hebben meestal een skelet (met zuilvormige) structuur. De muren van de kerken en de torens zijn vaak bekleed met vakwerk of door een plankenbetimmering. Bij de houten gotische kerken in de poolse Karpaten is de dak-constructie het meest kenmerkend facet. Die kerken zijn gedekt met een zadeldak dat bedekt is met grind of plaatwerk.

De orthodox houtbouwwijze in de regio van de Poolse Karpaten is gevarieerd. Het verschijnt in de meeste (tot 1947) door de Rutheense bevolking bewoonde deel: Bieszczady Sanocko-Turczańskie, Pogórze Przemyskie, Beskid Niski (Low Beskid) en Beskid Sądecki. De oudste houten orthodoxe kerken stammen er uit de 16^de eeuw en behoren tot een archaïsche vorm van de Ruthenieense Orthodoxe kerk. Het grootste deel van hun kerken dateert uit de 19^de eeuw, maar veel van die gebouwen zijn afkomstig uit de 18^de eeuw. De grootste, meest diverse, groep ervan omvat Lemko kerken in het gebied van de Beskid Niski bergen en van Beskid Sądecki die, op grond van hun kenmerken (in structuur en ligging in de regio), worden verdeeld in diverse, unieke, soorten. Het talrijkst , in typen, zijn de kerken van de westerlijke Lemko bevolking. Beeld” Komańcza, Beskid Niski.

De overgrote meerderheid van de houten kerken in de Poolse Karpaten heeft de oude tripartiete structuur die bestaat uit de drie uitgangspunten: het koor (heiligdom) – de plek voor de priester; het schip – de plaats voor de gelovigen (vroeger alleen voor mannen) en de galerij voor de vrouwen. Veel kerken hebben torens die op de grond, of op de galerij voor de vrouwen gebouwd zijn. De orthodoxe kerken zijn houten gebouwen met zuilvormige torens. Die gebouwen zijn gedekt met daken die een wisselende structuur hebben. Bij de westelijke Lemko kerk heeft elk deel een aparte tentvormige dak- bedekking of een gebroken kap. De daken worden bekroond met koepels in de vorm van afgeplatte bollen (“uien”) op de top versierd met een sierlijk kruis. De muren en torens van de kerk zijn bedekt met stucwerk (met grint) of spanen (dus soort plankjes) betimmering, de daken zijn bedekt met grint of metalen plaatwerk.

                                           Uście Gorlickie, Beskid Niski

De kerken in de Poolse Karpaten – zowel de katholieke als de orthodoxe – hebben veel unieks. In 2003 werden zes houten kerken uit Binarowa, Blizne, Debno-Podhalańskie, Haczów, Lipnica-Murowana en Sękowa samen (als één complex van gebouwen) opgenomen op de UNESCO World Heritage List. In 2013 werden zestien houten kerken uit de regio der Karpaten (Pools én Oekraïns!) toegevoegd. De acht meest waardevolle kerken (volgens de UNESCO) bevinden zich in de dorpen: Radúz, Chotyniec, Smolnik, Turzańsk, Powroznik, Owczary, Kwiatoń en Brunary-Wyżne.

Chyrowa, Beskid Niski, Orthodoxe kerk (2009) 

De foto’s van de houten gebouwen en de gewijde voorwerpen, die in dit artikel en in de galerie staan, komen uit tal van tochten die de fotograaf Marek Angiel in de Poolse Karpaten maakte in de jaren 2002-2011. Ze tonen de kerken van het Karpatische deel van de beide provincies: Klein-Polen (Malo-polska) en Podkarpackie.

                                  Brunary Wyżne, Beskid Niski

Marek Angiel
Marek Angiel – geograaf, reiziger, ontdekkingsreiziger, is actief in het cultiveren van zijn beroep, geboren in Gdansk, werd Varsovian door eigen keuze. Hij fotografeert het licht en de kleur van de natuur, steden, steden en dorpen. Op zoek naar orde, harmonie en schoonheid in de culturele landschappen van zijn geboorte- land, ervaart en ontdekt hij zo de identiteit van de Poolse regio’s  Hij houdt van: de Poolse Karpaten, de Sudeten, de Poolse kust, het Pommerse merengebied, de weidsheid van de Noordpool, en van de knusse binnensteden.
Foto gallerij van Marek Angiel Gallery: Houten tempels.

“Polen voor Nederlanders” is de heer Marek Angiel zeer erkentelijk voor het met ons delen van zijn uitstekende foto’s en teksten.

mapa: www.wpieniny.pl