Zielone płuca Polski

Leżące w północno-wschodniej Polsce – w geograficznym środku Europy – Podlasie nazywane jest „zielonymi płucami Polski”. Kto szuka ucieczki od cywilizacji, znajdzie ją właśnie tutaj, w krainie lasów i rzek, z których królową jest Narew, polska Amazonka. Jedyna taka rzeka w Europie.

Osoby znające zachodnie i południowe regiony Polski  mogą być trochę zaskoczone stopniem infrastrukturalnego niedoinwestowania tego regionu (piszemy o tym w Polaków portret własnyPodlasie mapa). Wiele miasteczek wciąż nosi ślady wieloletniego zaniedbania, nadrabianego jednak w tempie przyśpieszonym po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej.  Z drugiej strony czas płynie tu spokojnie i leniwie, bez pośpiechu typowego dla rozwiniętych cywilizacji. A to sprzyja zachowaniu ducha przeszłości i trwaniu w poszanowaniu tradycji. O przeszłości tego wielokulturowego regionu, który zamieszkują Polacy (wyznawcy katolicyzmu), Białorusini (wyznawcy prawosławia), a wcześniej także Żydzi, świadczą liczne, wciąż pełne wiernych kościoły katolickie i prawosławne cerkwie. Tylko żydowskie synagogi przestały wypełniać swoją rolę, bo wyznawców Jehowy wymiótł z Podlasia holocaust.

Trochę historii 

Podlasie jest krainą historyczną Polski rozciągającą się po obu stronach środkowego Bugu i górnej Narwi. Ziemie te od XI wieku należały do Rusi, później do Mazowsza (będącego samodzielnym księstwem) – był to teren sporny z Litwą –  a w XVI w. weszły w skład Polski. W okresie rozbiorów Polski (po roku 1795) Podlasie było dzielone przez zaborców, na początku XIX wieku część została włączona do Księstwa Warszawskiego, a później do Królestwa Polskiego (zabór rosyjski). Do Polski powróciło na przełomie roku 1918 i 1919.

POBEDD~1

Kontusz hetmana Branickiego

Osadnikami na Podlasiu była ludność z ziem ruskich i polskich – ci ostatni, pochodzący z Mazowsza, skolonizowali te ziemie pomiędzy XIII a XV wiekiem. Z tego względu w zachowanej tradycyjnej kulturze materialnej i duchowej ścierają się elementy mazowieckie i ruskie (co tłumaczy koegzystencję Kościołów rzymskokatolickiego i prawosławnego). Nigdy nie były to ziemie rozwinięte gospodarczo, a w czasach I Rzeczpospolitej (od końca wieku XVI do końca wieku XVIII) większość gruntów szlacheckich (klasy uprzywilejowanej w państwie) należała do ubogiej szlachty zagrodowej (pracującej na roli).

Środowisko przyrodnicze

Podlasie jest usytuowane w obrębie nizin. Na geograficzne uformowanie się Podlasia decydujący wpływ wywarł najmłodszy okres geologiczny – czwartorzęd. W przeciwieństwie do terenów położonych na północ od Podlasia nie ma tu malowniczych jezior. Ziemie te nie zostały objęte ostatnim (najmłodszym) zlodowaceniem, dlatego też rzeźba terenu jest mało urozmaicona.

Waniewo 5

Waniewo

Prawdziwym bogactwem naturymapka_large Podlasia jest dolina Górnej Narwi – płytka, szeroka i zabagniona, o unikatowych walorach przyrodniczych, stanowiąca jeden z największych obszarów mokradłowych w Europie. Część doliny objęto ochroną w ramach Narwiańskiego Parku Narodowego, a  głównym powodem jego utworzenia jest unikalny w skali światowej charakter Narwi – rzeki płynącej jednocześnie wieloma korytami. Ten typ rzeki nosi nazwę rzeki anastomozującej. Na świecie jest ich tylko kilka, w tym Amazonka i Kongo. Na zdjęciu powyżej: mapa Narwiańskiego Parku Narodowego.

Podlasie_Waniewo-dolina-Narwi-rzeka-czatownia_07-2013

Narew w okolicy wsi Waniewo

W okresie wiosny i letnich powodzi cała dolina wypełnia się wodą i z tego względu nazywa się ją polską Amazonią. Dolina Narwi jest rajem dla ptaków, gdyż schronienie znajdują tu dziesiątki tysięcy ptaków lęgowych i przelotnych, w tym gatunki wodno-błotne. Narwiański Park Narodowy znajduje się zaledwie 15 kKurowo 3m od granic administracyjnych miasta Białystok. Jego siedziba mieści się w zabytkowym dworze w Kurowie – jest to miejsce, od którego warto rozpocząć zwiedzanie NPN. Turyści mogą poruszać się po parku drogami wodnymi (kajaki, łodzie pychówki), ścieżkami rowerowymi po obrzeżach parku, w jego strefie ochronnej oraz pieszo. Dużą atrakcją jest ścieżka przyrodnicza „Kładka wśród bagien” w Kurowie oraz kładka zlokalizowana pomiędzy miejscowościami Waniewo i Śliwno.

Kurowo

Kładka w Kurowie

Turyści przeprawiają się przez liczne koryta rzeczne przy pomocy pływających pomostów umocowanych na linach.

Podlasie_Waniewo-rzeka-Narew-prom_07-2013

Prom w Waniewie

Krajobraz kulturowy 

Historyczne budownictwo wiejskie na PoWaniewo 2-001dlasiu  ma styl charakterystyczny tylko dla tego regionu. Jedną z cech tego budownictwa jest dekorowanie drzwi, okien, szczytów, ganków, naroży i okapów domów ozdobami i ornamentami wycinanymi na deskach i malowanych kontrastującymi barwami. Ten typ zdobienia, zapożyczony od Rosjan, ale rozwinięty twórczo przez ludność Podlasia, upowszechnił się w latach 1920-40, a zaczął zanikać w latach 60., gdy budownictwo drewniane zastępowano murowanym. Charakterystyczną cechą architektury Podlasia są także ganki i werandy, stanowiące najbardziej dekoracyjny element budynku.

Tykocin dworek-

Tykocin

Niestety, współczesny krajobraz kulturowy Podlasia budzi raczej niewesołe refleksje. Mieszkańcy tego regionu nie wykazują większego szacunku dla swej lokalnej tradycji i nie dość, że zrezygnowano z dekorowania domów, to wiele ornamentów usunięto lub zniszczono podczas remontów starych budynków. Przykładem dysharmonii jest szpecenie krajobrazu kulturowego obcymi „wtrętami”, jak niepasująca do starych chałup dachówka czy chodnik utworzony z betonowej kostki.

Sokoły

Poza walorami przyrodniczymi Podlasie ma do zaoferowania także atrakcje miejskie.

Bialystok

Stolica województwa podlaskiego i największe, liczące 300 000 tysięcy mieszkańców miasto (prawa miejskie ma od XVII w.) północno-wschodniej Polski.  Białystok pełni funkcję administracyjnego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego centrum regionu.

Białystok

Aż do XVII wieku był niewielką osadą, a rozwój zawdzięcza magnackiemu rodowi Branickich, którzy wznieśli tu swoją rezydencję. I tu pojawia się cenny trop holenderski – pałac Branickich, zaprojektowany pod koniec XVII w. przez Holendra Tylmana z Gameren (czytaj: Architekt z Utrechtu). Ten wspaniały i rozległy zespół pałacowo-parkowy nazywany jest polskim Wersalem.

Pałac Branickich w Białymstoku

Supraśl

Współcześnie miasto, a wcześniej osada powstała wokół prawosławnego monasteru lokowanego tu w roku 1501. Supraśl swoje dzieje nierozerwalnie wiąże z dziejami tego klasztoru, który przez wieki przechodził burzliwe zmiany, będąc monasterem prawosławnym, unickim, klasztorem katolickim i ponownie (od końca XX wieku) monasterem prawosławnym. Jest to miejscowość uzdrowiskowa, która posiada dwie wielkie atrakcje turystyczne. Pierwsza z nich to Muzeum Ikon, posiadające kolekcję około 1200 osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych ikon, przedmiotów sakralnych oraz unikalnych fresków.

Suprasl_Museum ikon

Muzeum ikon, Supraśl / Wikipedia

Jest to pierwsze w Polsce  interaktywne muzeum prezentujące sztukę sakralną prawosławia. Druga ważna atrakcja turystyczna to prawosławny monaster męski Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny.

Tykocin

HistorycznTykocin-kirkut-e miasto, które nabyło prawa miejskie już w 1425 r. (utraciło je w 1950 r., po czym zyskało ponownie w 1998 r.).  W Tykocinie zachował się najstarszy zespół urbanistyczny historycznego Podlasia; część zachodnia miasta ma układ przestrzenny charakterystyczny dla miasteczka żydowskiego. Do II wojny światowej połowę jego mieszkańców stanowili właśnie Żydzi, którzy wymordowani zostali przez Niemców w roku 1941. Śladami bytności Żydów w Tykocinie są: barokowa synagoga z roku 1642, dom talmudyczny oraz liczne murowane domy. Na zdjęciu: tablica z cmentarza żydowskiego w Tykocinie.

Tykocin 5

Domy żydowskie, Tykocin

Do cennych zabytków  Tykocina należy barokowy kościół Świętej Trójcy…

Tykocin

Kościół Świętej Trójcy w Tykocinie

zespół klasztoru Bernardynów, ruiny zamku. Zabudowa mieszkalna miasta
jest w większości drewniana i zabytkowa; niestety nosi ślady wieloletniego
zaniedbania.

Tykocin 6

Drewniane domy w Tykocinie

Zamieszczone w tekście zdjęcia – wykonał je w 2013 r. Marek Angiel – pochodzą z centralnej części Podlasia: z Wysoczyzny Białostockiej (Białystok) i Wysoczyzny Wysokomazowieckiej (Tykocin, Krzyżewo, Mojsiki, Sokoły) oraz z Doliny Narwi (Waniewo, Kurowo).

Mojsiki

Mojsiki

Marek Angiel (tekst i zdjęcia), Renata Głuszek (tekst)

Zobacz także galerię zdjęć: Podlasie

Marek-Angiel-2_06-08-2012Marek Angiel – geograf, podróżnik, badacz, czynnie uprawiający swój zawód; gdańszczanin z urodzenia i wychowania, warszawianin z wyboru. Fotografuje światło i kolor przyrody, miast, miasteczek i wsi. Poznaje i odkrywa tożsamość regionów Polski
poszukując ładu, harmonii i piękna w krajobrazach kulturowych swojej Ojczyzny. Kocha Polskie Karpaty, Sudety, brzeg polskiego morza, pomorskie pojezierza,
przestrzenie Arktyki, wnętrza małych i dużych miast.

Inne teksty i galerie zdjęć Marka Angiela:

Drewniane świątynie Karpat, galerie zdjęć: Drewniane skarby Karpat, Podlasie

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.