Dit is „geen gebied voor gewone mensen” – dat zegt Travestie, een populaire film
van de gebroeders Coen, over Bieszczady, een bergketen in het zuidoosten van Polen. Schijnbaar onschuldig en heel vriendelijk maar in de winter – sneeuw is er van november tot mei – een harde leerschool in overleven.

Als een van de laatste rurale gebieden in Europa, bedekt met oerbossen (wat al een heel bijzonder natuurverschijnsel is) hebben de bergen van Bieszczady altijd mensen getrokken die streefden naar vrijheid, gevoelige mensen: de eenlingen, de daklozen, de overlevers maar ook de stoere jongens die moeilijke uitdagingen niet uit de weg gingen.

Połonina Wetlińska

Sommigen bleven slechts één winter. Daarna – ontmoedigd door de bevriezingen en de weerbarstigheid van wegen bedekt met een diepe laag sneeuw – ontvluchtten ze deze streek. Anderen zijn voor altijd gebleven en hebben hun besluit te blijven nooit betreurd, ze leefden er in armoede en zochten troost in alcohol. Weinigen hebben hier een zinvol bestaan gevonden. Maar van hen werden velen legendarische personen.
De Bieszczady zijn ook bijzonder om hun rijke „wilde natuur” die een rijke bron voor de kunst vormt. Veel bewoners zijn schilders en vooral beeldhouwers. Ze zijn kunstenaars die het verlangen van hun hart volgden, die gedreven werden door de noodzaak geld te verdienen voor het dagelijks leven of die gewoon, ver weg van de bewoonde wereld, iets te doen wilden hebben op lange winteravonden. Grotere en kleinere, bescheiden galeries zijn er gevestigd in de stadjes, in de dorpen en in hutjes langs de weg. De waarde van die kunstwerken is soms aanzienlijk.

Aardrijkskunde en natuur

De bergketens van de Bieszczady bevinden zich in het zuidoosten van Polen, op de Mapa Bieszczadów grens met Oekraïne en Slowakije. Ze maken deel uit van de grote boog van de Karpaten, meer specifiek – de Oostelijke Karpaten.

Het zijn jonge bergen die opgestuwd werden tijdens het Krijt. Tot Polen behoort nu slechts een deel van de Karpaten – de westelijke West Bieszczady en het westelijk deel van de Sanocko-Turczańskie bergen. De Sanocko-Turczańskie Bergen zijn laag en hun ruggen(regelmatige en evenwijdig gevormd) bereiken een hoogte van 600 tot 700 meter boven de zeespiegel. Het landschap wordt gedomineerd door deze heel lange ruggen die zich met een regelmatig patroon, parallel aan elkaar, uitstrekken van het noordwesten naar het zuidoosten. De hoogste top is de Tarnica (1346 m).

Tussen Połonina Caryńska en Wetlińska

De meest waardevolle natuur- en de landschappelijke gebieden worden beschermd in het „Nationale Park Bieszczady” en in drie landschapsparken: het „Bergen Słonne-”, het „River San Valley” en het „Ciśniańsko & Wetliński” Landschapspark. Het Bieszczady Nationale Park is in grootte, het derde nationale park in Polen, met een oppervlakte van 292 km². Het ligt in de oostelijke Karpaten en omvat de hoogste delen van het Poolse deel van de westelijke Bieszczady. Het behoort tot de meest interessante nationale parken in Europa. Dat komt voornamelijk door de aan-wezigheid van de natuurlijke ecosystemen van het Karpatenwoud (beukenbossen met esdoorn en spar). In die bossen wonen tal van grote vleeseters en hun prooien, waaronder: het Karpatenhert, de bruine beer, de wolf, de das, de lynx, de wilde kat. In het park nestelen verder ook nog roofvogels. De eigenaardigheiden van het park zijn de weilanden (Poolse naam: połonina): de Alpine- en sub-Alpine graslanden die zich boven de boomgrens bevinden. Op de foto: lynx / Wikipedia.

Połonina Wetlińska

Jaarlijks wordt dit beschermde gebied bezocht door zo’n 200.000 toeristen die er kunnen genieten van wandelpaden met een totale lengte van 206 km.

De bossen zijn uiteraard de belangrijkste natuurlijke rijkdom van de Bieszczady. Maar het karakteristieke levensonderhoud in deze streek bestaat niet alleen uit het kappen van de bomen, maar ook uit de productie van houtskool.

Bystre, de productie van houtskool

De „BNP houtskool” wordt geëxporteerd naar heel veel landen in West-Europa.

Geschiedenis

Bieszczady is een regio met een zeer compliceerd verleden. De beschaving die zich daar gedurende vele eeuwen ontwikkelde is helemaal uitgeroeid in  Wereldoorlog II en in de jaren erna. Tot 1947 werden de Bieszczady bewoond door Ruthenen, Oekraïners, Polen, joden, zigeuners en andere bevolkingsgroepen. Tussen de 10^de en het midden van de 14^de eeuw was dit gebied een onderdeel van het „Rode Ruthenië” en sinds het midden van de 14^de eeuw tot aan het einde van de 18^de eeuw viel dit gebied onder Polen. Daarna, was het tot het einde van wereldoorlog I in 1918 een deel van het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk. Daarna kwam het terug bij Polen. Na Wereldoorlog II (1947) werd het opgedeeld tussen Polen en de Sovjet-Unie. Op de foto: Boykos, 19^de eeuw / Wikipedia.

De meest tragische periode in de geschiedenis van het Bieszczady gebied is de eerste helft van de 20^ste eeuw. De Eerste Wereldoorlog leidde tot een massale vernietiging in deze streken doordat de bloedigste gevechten tussen de Russische- en de Oostenrijks-Hongaarse legers er werden uitgevochten. De volgende dramatische gebeurtenissen vonden er plaats in jaren 1918-1919 – tijdens de Pools-Oekraïense Oorlog. Tijdens de Tweede Wereldoorlog doodden de Duitsers de joden terwijl de Oekraïners massaal de Polen vermoordden. In de jaren 1945-1947 vochten de Polen terug en wonnen die strijd tegen het leger van Oekraïense opstandelingen, dat probeerde er een onafhankelijke en „etnisch zuivere” Oekraïense staat te op te zetten.

In de jaren 1944-1946 werd een deel van de Oekraïense bevolking gedeporteerd uit Bieszczady naar de toenmalige Sovjet-Oekraïne (USSR) en in het jaar er op, tijdens de zogenaamde Operatie „Vistula”, ook naar het (ex-Duitse) Poolse Vorpommern en Neder-Silezië,  waar ze plaatsen van de naar Duitsland verdreven Duitsers opvulden.

Deportatie van Ukrainians naar de USSR, 1946 / Wikipedia

Het resultaat van al deze deportaties was de ontvolking en verwoesting van het gebied en de natuur. Tientallen dorpen hielden op te bestaan en de technische infrastructuur werd vernietigd. Een ander gevolg van deze ontheemding was een complete verandering van de locale, nationale en religieuze structuur van de bevolking. Polen begonnen in het midden van de jaren ’50. van de 20^ste eeuw zich er in bescheiden aantallen te vestigen. Vandaag worden deze bergen bewoond door net iets meer dan 50 duizend mensen (de overgrote meerderheid van hen zijn nu Polen). Hiervan leven er zo’n 21 duizend in de drie kleine steden: in Ustrzyki Dolne, Lesko en Zagórze.

Pogórze Bukowskie, bij Tarnawa

De bevolkingsdichtheid in Bieszczady is erg laag, ongeveer 25 inwoners per km². In het grensgebied daalt dat zelfs tot ca. 5 mensen per km² .

Mensen die er niet meer zijn

Tot  in de jaren dertig van de 20^ste eeuw werden de bergdorpen voornamelijk bewoond door de Boykos (Oekraïners) – 84% van de bevolking. (Slechts 6% was er Pools. In de lager gelegen gebieden was dat percentage wat hoger). De Boykos (de naam van de Oekraïners aan het einde van de 19^de eeuw),  en de Karpaatse hooglanders, waren kerkelijk Grieks-katholieken (Uniaten) of volgelingen van de Orthodoxe Kerk en hadden hun eigen culturen met verschillende klederdrachten, dialecten en gebruiken. Hun volkscultuur was sterk archaïsch onder andere zichtbaar was in de manier van de huishouding, in het geloof, in begrafenis gewoonten en in de klederdrachten.

Rutheense boerderij in Hołowiecko (nu Ukraïns) / Wikipedia

Het meest zichtbare kenmerk van de stoffelijke cultuur van de Boyko was hun landelijke architectuur (hun boerderijen bestonden uit één gebouw) en hun karakteristieke houten kerken met de drievoudige indeling  (vrouwen met kinderen, mannen en kerkdienaren apart), bedekt met schuine daken.

Boykovische kerk in Lutowiska, verwoest in 1980 / fotopolska.net

Vandaag zijn er niet veel resten over van deze cultuur: een paar kerken en oude huisjes die, de een na de ander, langzaam vervallen. De enige sporen die nog over gebleven zijn, zijn ruïnes van kerken en resten van de boerderijen, die begroeid zijn met onkruid.  

De ruïne van de Orthodoxe kerk in Żernica Wyżna

 Toeristisch Bieszczady

Bieszczady is een, voor toeristen, heel aantrekkelijke regio. Vooral voor hen die ervan houden weg te wandelen uit de „beschaving”. De toeristen zullen er tientallen goed bewegwijzerde wandelpaden (natuurlijke en historische) aantreffen. Ook ruiterpaden en in de winter de ski-routes zijn aangeven. Zelfs de plekken om te vissen in de bergrivier de San zijn bewegwijzerd. Een grote attractie is de Bosspoorbaan (in de westelijke Bieszczady), die een tocht over meerdere kilometers biedt. Dit oude smalspoor begint in Majdan.

De Bosspoorbaan

Een van de grootste toeristische attracties in de Bieszczady is het Solina Meer – het grootste kunstmatige stuwmeer in Polen. Het heeft een oppervlakte van 22 km² en een capaciteit van bijna 500 miljoen m³. Dit meer is van groot belang voor het landschap. Gebouwd in 1968 in de vallei van de San en Solinka, heeft het een lengte van 27 km en een gevarieerde kustlijn die bijna 166 km lang is. Men kan er in bootjes op varen, een rondvaartboot nemen, of een wandeling op de betonnen stuwdam (ruim 80 meter hoog) maken. Onderdak kan onder meer gevonden worden in het kleine stadje Polańczyk.

Solina meer, gezien van Polańczyk uit

De foto’s in deze paragraaf tonen het westelijke deel van Bieszczady en het westelijke deel van de Sanocko-Turczańskie bergketen. Dit zijn de dunstbevolkte en dus de meest natuurlijke bergen in Polen.

Bergwandeling: Połonina Wetlińska, Połonina Caryńska

Połonina Caryńska

Verder: de Hout Architectuur Route (lees: Karpaten: Houten Kerken)

Belangrijke plaatsjes: Ustrzyki Górne, Ustrzyki Dolne, Cisna, Polańczyk

Behulpzaam pagina (Engels): Aktywne Bieszczady

Marek Angiel (text, pictures), Renata Głuszek

Pictures: Marek Angiel, Wikipedia

Marek Angiel – geograaf, reiziger, ontdekkingsreiziger, is actief in het cultiveren van zijn beroep, geboren in Gdansk, werd Varsovian door eigen keuze. Hij fotografeert het licht en de kleur van de natuur, steden, steden en dorpen. Op zoek naar orde, harmonie en schoonheid in de culturele landschappen van zijn geboorte- land ervaart en ontdekt hij zo de identiteit van de Poolse regio’s  Hij houdt van: de Poolse Karpaten, de Sudeten, de Poolse kust, het Pommerse merengebied, de weidsheid van de Noordpool, en van de knusse binnensteden.

Andere verhalen en fotoseries van Marek Angiel: Houten tempels & Karpaten: Houten Kerken & Groene longen in Polen en Podlasië.

accomodatie (Polish)