Hoewel we het verheerlijken van „alles wat Pools” is verre van ons houden, moet toch gezegd kunnen worden dat de Poolse kerstliederen (Engels: Carol = Pools: Kolęda) tot de mooiste ter wereld behoren. Ze zijn zo sterk verbonden met de Poolse kersttraditie dat iedereen, zelfs de atheïsten, de populairste zingen.

In dit verband moet worden uitgelegd aan de mensen in de protestantse landen, vooral aan die uit het calvinistische Nederland, dat de Poolse kerstliederen niet te vergelijken zijn met de uiterst religieuze liederen die gezongen worden in hun protestantse kerken.

Kerstzangers in historische kleding van mijnwerkers in de zilvermijn, Tarnowskie Góry.

Of iemand in god gelooft of niet, in Polen kan hij zich geen Kerstmis voorstellen zonder naar die liederen te luisteren. Minstens via de TV, maar ook in de winkels is er een brede selectie van cd’s met kerstliederen in verschillende uitvoeringen: traditioneel (koren) of onconventioneel, gezongen door de Hooglanders, popartiesten, jazzmuziek of in andere vormen. De lijst van die Poolse kerstliederen omvat ongeveer 500 titels!

Het woordje „carol” is afgeleid van het Latijnse woord „calendae”, dat de eerste dag van de maand betekent. De eerste dag van de maand januari gebruikte men in het oude Polen voor de huisbezoeken waarbij de „beste wensen” aan de gastheren gebracht werden. De gastheren beloonden dat met enkele geschenken. Dit gebruik heeft overleefd, tot op de dag van vandaag, in de vorm van een bezoek aan de parochianen door priesters (die er geld voor krijgen).

Een groep „kolędnicy” uit Sanok 

In de periode van de Middeleeuwen tot in de 16^de eeuw waren de „Kolęda” typisch religieuze gezangen, vaak gemodelleerd naar kerkliederen. Een voorbeeld van zo’n hymne is het „Anioł pasterzom mówił” („De engel zei tegen de herders”) van oorsprong uit de 16^de eeuw. 

Anioł pasterzom mówił – het Koor van de Adam Mickiewicz Universiteit in Poznan.

 De engel sprak tot de herders

Rond de eeuwwisseling van de 17^de – 18^de eeuw werden de kerstliederen hoofdzakelijk thuis uitgevoerd. Ze werden geschreven en gecomponeerd door auteurs met een heel diverse herkomst – hovelingen, edelen, geestelijken, organisten, parochiale leraren, schrijvers, dichters en ook volksartiesten. Van vele van hen zijn de namen nog bekend (Francis Karpinski, Mikołaj Sęp Szarzyński, Andrew Morsztyn, Teofil Lenartowicz, Feliks Nowowiejski, Zygmunt Noskowski), maar de auteurs van veel populaire kerstliederen, zoals „Pójdźmy wszyscy do stajenki” („Laat ons naar de stal gaan”), bleven anoniem Verschillen in de sociale achtergronden van de auteurs hebben de inhoud, stijl en de samenstelling van Poolse kerstliederen sterk beïnvloed.

Velen ervan zijn eenvoudige melodieuze, rustige slaapliedjes als het „Lulajże Jezuniu”  („Slaap kindje Jezus”). Lulajże Jezuniu – Anna Maria Jopek & Pat Metheny.

Een paar kerstliedjes zijn gebaseerd op historische deuntjes. Bijvoorbeeld: „W żłobie Lezy” is gebaseerd op de melodie van een polonaise die gecomponeerd is voor de kroning van koning Ladislaus IV. W żłobie leży – Krzysztof Krawczyk.

Het ritme van de polonaise klinkt ook in het populaire kerstlied „Bóg się rodzi” (God is geboren) Bóg się rodzi – Nationaal Filharmonisch Orkest.

In de afgelopen eeuwen werden de carols nimmer als officiële religieuze liederen erkend en daarom werden ze niet in de kerken uitgevoerd. Ze werden wel gezongen bij de huizen. Door  veel religieuze en de muzikale families wordt deze gewoonte nog steeds beoefend. Anderen genieten ervan via tv-uitzendingen of luisteren naar hun CD’s.

Een speciaal soort carol is de bucolische „pastorałka” (Lat. Pastoralis.) – volksliederen met een vrolijk karakter en gebruikelijke motieven uit het leven in verband met het thema Sinterklaas. De naam is afgeleid van het woord „herder” – Pools: Pasterz. Een voorbeeld: „Jezus malusieńki” („Kleine Jesus”). Jezus malusieńki – Megitza en Renata Przemyk. (Dit gaat over de kleine Jezus die, in de stal huilde van de kou, omdat zijn moeder te arm was om hem te kunnen kleden). 

Er worden nog steeds wel kerstliederen geschreven, maar nu vaak met een wereldlijk karakter, die verwijzen dus naar Kerstmis. Soms op een humoristische wijze, zoals het beroemde kerstlied „Będzie Kolęda” („het Kerstlied moet gezongen worden”) door de Skaldowie groep. Het lied beschrijft de voorbereidingen voor kerstavond, met inbegrip van de dringende noodzaak van de vlek op het tafelkleed, en het lachen om het maan-zaad dat slechts gehakt kan worden met een bijl (zo hard is het). Dit is een modernere versie van Mela Koteluk: Będzie kolęda.

Een heel mooi kerstlied wordt gebracht door de satiricus Artur Andrus met de jazz- zangeres Dorota Miśkiewicz: Bambino jazzu.

Elk traditioneel kerstliedje kent meerdere uitvoeringen. Bijzonder mooi zijn die door de hooglanders begeleid met hun violen. 

5e Highlander Middernachtmis in Straconka, 2017

Nog een paar voorbeelden van populaire kerstliedjes in verschillende uitvoeringen:

Wśród nocnej ciszy door het Philharmonisch Koor Warschau / Wśród nocnej ciszy door Golec uOrkiestra (hooglander volksmuziek en jazz).

Dzisiaj w Betlejem door Anna Maria Jopek / Dzisiaj w Betlejem door Arka Noego

  Dzisiaj w Betlejem (Vandaag in Bethlehem).

Przybieżeli do Betlejem pasterze by unknown / Przybieżeli do Betlejem pasterze by Enej 

Kerstliederen gezongen in het Nederlands

Ten slotte zijn hier twee populaire kerstliederen in het Nederlands gezongen door het Molenhoek jongerenkoor. Dirigent Stefan Żochowski. Deze opname stamt uit 1983. Wij danken Stefan en Tadeusz Żochowski voor het maken ervan.

Wśród nocnej ciszy en Bóg się rodzi

Ga voor meer Poolse carols naar: Piosenki religijne.

Text: Renata Głuszek

Afbeelding: Wikipedia, Renata Głuszek, YouTube