Het grootste raadsel in de Poolse geschiedenis is de plotselinge val van koning Boleslaw de Vrijgevige (Bolesław Szczodry), die beschouwd wordt als één van de deskundigste heersers van de Piast dynastie en het laatste lid van de Piastlijn (de oprichters van de Poolse staat).
Boleslaw de Vrijgevige (nu bekend als Boleslaw de Stoute), leefde van 1042 tot 1081, in de jaren 1076 tot 1079 was hij de gekroonde koning van Polen. De bijnaam “de gulle”, aan hem tijdens zijn leven gegeven, verwijst naar zijn zeer grote legendarische gulheid. Zijn belangrijkste bijdrage voor Polen bestaat uit pogingen om de Duitse expansie te stoppen en onafhankelijk te worden van het Duitse rijk. Ook het voeren van een degelijk buitenlands beleid zou een gunstige invloed hebben op de Poolse politieke banden met Hongarije en Rusland want in het geschil tussen paus Gregorius VII en keizer Hendrik IV, steunde hij de paus. Afbeelding: Bolesław de Vrijgevige, door Jan Matejko.
Hij slaagde erin om de politieke onafhankelijkheid van Duitsland te verkrijgen dankzij de kroning in het jaar 1076. Helaas, toen de successen in het buitenlands beleid in 1079 de positie van Polen versterkten, werd de koning onverwacht gedwongen het land te verlaten. De werkelijke reden daartoe is nog steeds onbekend. Wel is bekend dat de directe aanleiding de moord op bisschop Stanislaw, die de koning dwarsboomde, was. Naar de werkelijke redenen kan, na al die jaren, slechts gegist worden. Plaatje: een portret, uit de 16de eeuw, van de bisschop).
De person, die waardevolle informatie bezat van de overlevende getuigen van de tragedie, Gallus Anonymus, bleef discreet. In de oudste Poolse kroniek, bekend als de “Kroniek van Gallus Anonymus”, schreef hij (tot zeer grote ergernis van hedendaagse historici) slechts het volgende:
“De geschiedenis van de uitwijzing van de Poolse koning Boleslaw zou een lang verhaal worden. Men kan dus slechts zeggen dat hij, die zelf door god gezalfd werd, geen andere gezalfde lichamelijk zou moeten straffen voor zijn zonde. Het doet pijn van die zonde te horen. Laten we niet de bisschop veroordelen die voor zijn verraad moest boeten met truncatie van zijn ledematen. Maar ook niet de koning veroordelen die zo pijnlijk zijn rechten verloor. Laten we over deze zaken zwijgen”.
De moord op bisschop Stanislaw, geschilderd door Jan Matejko.
De interpretaties van deze geschiedenis verschillen. Er wordt gesproken over een opstand der edelen als gevolg van tegenstrijdige economische belangen (de koning voerde op de eerste plaats oorlogen om de schatkist te spekken), het verzet tegen de centralisatie van de macht of vanwege de onderdrukking van de opstandige ridders die hem in de oorlog tegen het rijk van Kiev in de steek lieten (ze braken de eed van trouw aan hun koning).
Waarschijnlijk, heeft de bisschop Stanislaw de zijde van de oppositie tegen de koning gekozen wat hem tot een verrader maakte zodat hij veroordeeld werd tot verminking van de handen en de voeten. Een studie uit 1963 van de schedel van de bisschop toont echter aan dat de geestelijke door een klap op het hoofd gedood is. Dit ondersteunt dan weer de overlevering dat de koning hem in boosheid heeft gedood omdat bisschop Stanislaw hem (de koning) een standje had gegeven wegens ongepast gedrag en het veroorzaken van een publiek schandaal. Stanislaw zou dan daarbij de koning en zijn nakomelingen vervloekt hebben.
(Merk op dat de legendarische versie van het doden van de bisschop voor het altaar van de kerk Skalka in Krakau, die wordt getoond op het schilderij van Jan Matejko, sterk aan de latere dood van de Engelse bisschop Thomas Becket herinnert, zodat de legende, met terugwerkende kracht, zou kunnen zijn beïnvloed door die gebeurtenis). Sommigen denken dat het maar een gewone executie was die later tot een rebellie tegen de koning voerde. Boleslaw de Vrijgevige bleef een paar maanden eenzaam aan de macht. Daarna werd hij gedwongen om “met zijn vrouw en zijn zoon voor een paar maanden alleen te zijn”, daarop werd hij gedwongen om met vrouw en zoon Mieszko in ballingschap te gaan. De Poolse troon werd ingenomen door zijn broer Wladyslaw Herman aan wiens zoon, Bolesław Scheefmond, de schrijver Gallus Anonymus een kroniek gewijd heeft waarin hij zijn afkeer van verdere discussies over deze ongelukkige gebeurtenissen uit.
De verbannen koning besloot zich in het vriendelijke Hongarije te vestigen, waar hij echter onmiddellijk de Hongaarse koning Wladyslaw beledigde door niet van zijn paard te stijgen bij de begroeting. Volgens de legende zou hij daarom, amper veertig jaar oud, zijn vergiftigd.
De rest van zijn leven is onbekend. Volgends een andere legende bracht hij de rest van zijn leven door als monnik in het klooster van Ossiach in Karinthië (Oostenrijk). Op de begraafplaats daar is een grafsteen te zien met een paard zonder zadel met de inscriptie: “Rex Boleslaw Polonia occisor sancti Stanislai Epi Cracoviensis” (“Boleslaw Pools koning, de moordenaar van St. Stanislaus de bischop van Krakau)”. Onderzoek heeft echter aangetoond dat er resten van een vrouw in dit graf rusten.
Vermoed graf van Boleslaw de Vrijgevige in Ossiach.
Een ander opvatting luidt dat de stoffelijke resten van de koning door zijn vrouw naar de Poolse Tyniec abdij gebracht zijn, toen ze met haar zoon, in 1086 naar Polen terug keerde. Een bewijs daarvoor ontbreekt. Ook zijn zoon Mieszko II, was geen geluk beschoren. Hij overleed in 1089 op de jeugdige leeftijd van 20 jaar. Gallus Anonymus is vol lof over zijn deugden maar suggereert tevens dat ook Mieszko werd vergiftigd. De dood van Boleslaw en zijn zoon betekende het einde van de eerste Piast dynastie en liet Polen tot 1295 zonder gekroonde opvolger achter.
Veel meer “geluk” was bisschop Stanislaus beschoren. Hij is erkend als heilige en heeft sinds de 12de eeuw een eigen sekte aanhangers. Nu rust hij in een zilveren sarcofaag in de kapel van Wawel in Krakau (zie: Betoverend Krakau).
De sarcofaag van St. Stanislaus in Wawel Kathedraal.
Renata Głuszek
Foto: Wikipedia