Voetsporen der Dopersen

Voor Nederlandse bezoekers kan rondtrekken in de voetsporen van Dopersen, in Zulawy, een heel bijzondere attractie zijn. Deze doopsgezinden waren een (zeer protestantse) tak van het anabaptisme uit Friesland en Holland, die zich in de 16de eeuw in deze streken vestigden.

Ze werden er uitgenodigd om het door water overstroomde Zulawy om te zetten in vruchtbare polders. (lees: Nederland in Zulawy). De paar eeuwen van hun aanwezigheid in dit gebied hebben heel duidelijk sporen achtergelaten. Hoewel ze hier al lang weer weg zijn, zal ieder Nederlander iets bekends herkennen in het lokale landschap – het uitgestrekte vlakke land, de vele sloten en kanalen, de dijken die de landerijen bescherming bieden tegen overstromingen en zelfs de knotwilgen die de slootkanten bijeen houden. Hij ziet zelfs dingen die in zijn eigen land vrijwel verloren zijn gegaan: de prachtige bomen rondom aan de horizon, iets wat thuis vrijwel niet meer te vinden is. „Thuis hadden we dat ook maar hier is het er nog. Dit is net zoals de Nederlandse polders van voor de ruilverkavelingen” – schreef een Nederlandse journalist tijdens een bezoek aan dit landschap.

Żuławy Gdanskie, Steblewo / fot. Bogdan Groth

Naast het kenmerkende polderlandschap, is Zulawy ook rijk aan tastbare herinneringen, zoals huizen met „zuilengangen”, het Nederlandse type boerderijen, de begraaf- plaatsen, kerken en andere gebedshuizen en vooral ook gebouwen en met name de poldertechnieken – de molens die ooit een karakteristiek element van het landschap waren maar waar er slechts heel weinig van over zijn. Helaas zijn sommige van deze monumenten in een onomkeerbaar verval geraakt en sommige begraafplaatsen zijn erg dicht begroeid. Dit is gebeurd doordat gedurende lange jaren niemand de noodzaak inzag zorg te dragen voor de „post-Duitse” overblijfselen (de Nederlandse immigranten waren geleidelijk overgegaan op de Nederduitse taal). Gelukkig, is er de laatste jaren een positieve ontwikkelingen aan de gang op dit gebied. De bewoners van Zulawy profiteren nu van die aantrekkelijkheid voor het toerisme van het Nederlandse doopsgezinde erfgoed. Zo is het „spoor van de Mennonieten” de belangrijkste toeristische route in de regio. Dat was de aanleiding de renovatie en het onderhoud van gebouwen en begraafplaatsen aan te pakken. Soms bieden afstammelingen van voormalige inwoners van de streek hiervoor hun hulp aan.

Rondtrekken in Zulawy kan men op twee  manieren – met de auto of met de fiets. Met de fiets omdat de afstand tussen de dorpen niet groot is en omdat de streek tamelijk vlak is. Ervaren fietsers wijzen erop dat, als gevolg van de sterke wind uit het oosten, het beter is vanwege die overheersende wind, een tocht in het oosten te beginnen. Er zijn verschillende varianten van de routes die de grotere steden in de regio verbinden: Gdansk, Nowy-Dwor-Gdanski (het voormalige Tiegenhof) en Elblag. Het is ook mogelijk om een eigen route te kiezen op basis van een speciale kaart en tooltips naar plaatsen die een bezoek waard zijn.

Club Nowodworski (Pools)

Als iemand van Danzig naar Malbork trekt heeft hij een uitstekende gelegenheid om  een tocht door Zulawy te kiezen. Voor een korte variant (Danzig – Malbork) of voor de langere (Danzig – Elblag – Malbork). Deze langere route gaat door het interessante dorp Tropy Elblaskie en door het laagste punt in Polen: Raczki Elblaskie (-1,8 m NAP) en niet te vergeten de stad Elblag, die ook zeer de moeite waard is. (Lees: Noorden van Polen II: Malbork – Mazurië).

De alternatieve routes die hieronder weergegeven zijn, komen van de website van de Nowodworski Club (de Vereniging van Vrienden van Nowy Dwór Gdanski).

ROUTE I: DANZIG – MALBORK
Danzig – Olszynka – Krepiec – Mokry Dwor – Wislina – Ledowo – Wroblewo – Woclawy – Milocin – Trutnowy – Cedry Wielkie – Kiezmark – Zuławki – Drewnica – Cyganek – Nowy Dwor Gdanski – Orłowo – Lubieszewo – Stawiec – Gniazdowo – Nowa Cerkiew – Palczewo – Lichnowy – Nowy Staw – Stogi – Malbork.

De belangrijkste bezienswaardigheden op route 1 zijn:

Danzig
De doopsgezinde kerk, gebouwd in de jaren 1818-1819, is nu het grootste over-gebleven gebouw van de doopsgezinden in Oost-Europa, met op veel plaatsen de herinneringen aan de „statenbijbel”, heel duidelijk verwijzend naar de tradities van de doopsgezinde cultuur. Zelfs het algehele uiterlijk van de stad is een beetje Nederlands doordat veel van de indrukwekkende huizen er ontworpen zijn door Nederlandse architecten als Anton van Obberghen en Willem – & Abraham van den Blocke.

beeld: Krzysztof Rakowski

Wiślina
Doopsgezinde houten klokkentoren uit 1792 op de begraafplaats die eens verbonden was met de nu ter ziele gegane gotische kerk.

beeld: Krzysztof Rakowski

Wróblewo
Een kleine kerk met het houten vakwerk in de bakstenen muur, werd gebouwd in de 16de eeuw als een kapel voor de familie Scheweke en is uitgebreid in de18de eeuw.

beeld: Renata Głuszek

Trutnowy
Een zeer indrukwekkend „arcadehuis” uit 1720, met een hoge hal met een galerij en een grote kamer met een rococo kast. Als men geluk heeft en het huis geopend is voor bezoekers dan kan men historische miniaturen zien van gebouwen in Zulawy, waaronder die van de doopsgezinden.

beeld: Andrzej Otrębski

Cedry Wielkie – de gotische kerk uit de 16de eeuw

beeld: Bogdan Groth

Kiezmark
Bij een voormalige oversteekplaats over de Vistula rivier, staat een kerk uit 1727, het is een van de meest originele en interessante religieuze monumenten in Zulawy, het maniëristisch – barokke interieur is in haar geheel bewaard gebleven!

beeld: Martin Poljak

Żuławki
De grootste en meest unieke (in Zulawy) groep van vijf arcaden huizen, die van de zelfde architectuur zijn.

Drewnica
Een open luchtmuseum van Żuławy gebouwen met de Nederlandse type hofsteden en een molen uit 1718.

beeld: Yanek

Cyganek
Begraafplaats uit 1639 met graven van lutheranen en doopsgezinden uit elf dorpen, nu is er een „Lapi-Dary”, bestaande uit ongeveer 60 grafstenen, een arcade huis uit 1843, en een Grieks-katholieke kerk uit de 16de eeuw.

beeld: Szymon Nitka

Nowy Dwór Gdański
Het museum Żuławski Park Historyczny (Kopernikastraat 17) heeft naast interessante etnografische en historische collecties ook een thematische tentoonstelling (doopsgezinden). Topstukken zijn foto’s, tekeningen, en modellen van de huizen, bruggen en molens en verder het kostuum van de doopsgezinde vrouw uit de 19de eeuw. Er is ook een oude keuken en een unieke lariks grafzerk uit 1876 te zien.

Orłowo
Een gotische kerk en een arcade huis uit 1802, gebouwd door de beroemde architect Peter Leeuwen, merkwaardig is dat de kolommen, die de luifel ondersteunen van hout zijn. Zoals gebruikelijk in de klassieke architectuur van die tijd, hebben ze kapitelen in de Ionische stijl.

Een grafsteen van de mennonieten begraafplaats in de kerk van St. Barbara / foto: Polimerek

Lubieszewo – Een gotische kerk en een arcadehuis

beeld: Sławomir Milejski

Stawiec – een goed bewaarde doopsgezinde begraafplaats

beeld: Bykowiniorz

Gniazdowo, Nowa Cerkiew – mooie arcaden huizen

Palczewo
Een houten kerkje uit 1712 met een waardevol barok orgel uit 1687 en een altaar uit 1754, verder een Nederlandse molen uit de 19de eeuw.

beeld: Sławomir Milejski

Boręty
Arcadehuizen, een katholieke kerk en houten gebouwen gebouwd in de jaren 1841 – 1842, met een toren uit 1907, voorheen in dienst als de kapel voor de Mennonieten en voor andere protestanten.

beeld: Sławomir Milejski

Lichnowy – Gotische kerk

Nowy Staw
Een goed bewaard gebleven middeleeuws marktplein, de gotische basiliek, een voormalige protestantse kerk met een afwijkende toren in de vorm van een potlood en een arcadehuis uit 1820 in de Gdanska straat.

beeld: Bebeto1981

Stogi Malborskie
Het grootste doopsgezinde kerkhof met zo’n 100 bewaard gebleven zerken uit de 19de eeuw en de eerste helft van de 20ste eeuw, een deel van een hoge artistieke waarde, en een Nederlands type „herenhuizen”.

beeld: Szymon Nitka

Malbork – Teutoons kasteel uit de 14de eeuw

beeld: Gregy

ROUTE II
Elbląg – Fiszewo – Stare Pole – Krzyżanowo – Kławki – Rozgart – Markusy – Jezioro – Tropy Elbląskie – Raczki Elbląskie – Elbląg.

De belangrijkste attracties op de tweede route zijn:

Elblęg
Het Historisch en Archeologisch Museum, met collecties die verband houden met de oudste-, maar ook met de meer recente geschiedenis van de stad en haar omgeving. Hier bevinden zich de belangrijkste voorwerpen uit de opgravingen in het legendarische handelscentrum Truso, een verzameling wit Nederlands aardewerk, versierd met kobalt (borden, tegels en kachels).

Foto: Aktron 

beeld: Paweł Sutkowski

Fiszewo
Een doopsgezinde begraafplaats, de ruïnes van een gotische kerk uit de 14de eeuw en de klokkentoren uit de 19de eeuw.

beeld: Andrzej Otrębski

Krzyżanowo – De gotische kerk daterend uit de 14de eeuw.

Kławki – Een arcade huis uit de late 18de eeuw.

Rozgart
Een dorp met sporen van Mennonieten architectuur, waaronder een aantal zeer interessante houten gebouwen, een van hen, het arcade huis, dateert uit 1749, en ook een oude Doopsgezinde begraafplaats (is helaas in een zeer slechte staat).

Voormalige doopsgezinde kerk / beeld: Jasny63

Markusy – arcadehuizen uit de vroege 19de eeuw, Doopsgezinde begraafplaats.

beeld: Tomasz Pluciński

Jezioro – een stad gelegen op de bodem van een gedeeltelijk drooggelegd meer. Monumenten: 19e-eeuws doopsgezind huis van gebed (zeer verwaarloosd, maar hier moet een doopsgezind centrum worden gecreëerd), de begraafplaats van de doopsgezinde gemeente met een prachtige laan met oude linden, een historische ophaalbrug met dubbele overspanning over de rivier de Tina.

Voormalige doopsgezinde kerk / beeld: Sławomir Milejski

Druzno was in de 13de eeuw tienmaal groter dan vandaag. Monumenten zijn: Het doopsgezinde huis van aanbidding uit de 19de eeuw (nog zeer slordig, maar er zal een doopsgezinde centrum van  gemaakt worden) en de Doopsgezinde begraafplaats met een prachtig steegje met oude linden.

Tropy Elblaskie – een typisch Nederlands landschap met een kanaal, dat tot het einde van de 19de eeuw de enige verbindingsweg was, dat nu zwaar begroeid is; Nederlands aandoende boerderijen, een schoolgebouw uit 1861 (nu heel erg verwaarloosd), het overblijfsel van het kerkhof uit de 18de eeuw, dat tot 1945 in gebruik was. Het is momenteel erg overgroeid en de graven zijn niet te onderscheiden. Tropy Elblaskie is een plaats waar grote emoties opkomen tijdens de reis in de voetsporen van de Mennonieten, omdat het is zo Nederlands is in haar aard. He stemt ook tot nadenken over degenen die er ooit woonden. Helaas geeft het ook verdriet vanwege de huidige onderhoudstoestand.

Voormalig communicatiekanaal / beeld: Renata Głuszek

Het arcadehuis – archieffoto

Vanaf 2012 / beeld: Renata Głuszek

Raczki Elbląskie– het laagste punt in Polen, – 1,8 meter N.A.P.

Elbląg

WATERSTAATKUNDIGE WERKEN

Overspoeld als het was door water, vereiste Zulawy niet alleen het bouwen van de ontwateringssloten, maar ook afwaterings-inrichtingen, als windmolens. In de 19de eeuw, ontstond er echter behoefte aan een nieuw type machines, de stoomgemalen. Eén van deze pompinstallaties, die dateert uit 1911, staat in Rozany (gemeente Gronowo Elblaskie) en wordt beschouwd als de parel van de voormalige Hollandse techniek. Het stoomgemaal is compleet bewaard gebleven en kan een grote trekpleister vormen voor toeristen die geïnteresseerd zijn in waterstaatkundige machines. Er is een goede kans dat dit gemaal kan worden overgenomen van de huidige eigenaar (de Zulawski raad voor Landaanwinning en Watervoorzieningen in Elblag) en daarna wordt gerestaureerd en opengesteld voor toeristen.

Maar de grootste waterbouwkundige trekpleisster verbonden met Nederlandse techniek is wel het kanaal van Elblag, dat door de Nederlandse ingenieur George J. Steenke (in Königsbergen geboren) werd ontworpen in de 19de eeuw.

Dit monument, uniek in de wereld van de technologie, werd gebouwd in de jaren 1848 -1881. Het is 127,5 km lang en verbindt Elblag met Ostroda. Het kanaal maakt het voor schepen en jachten mogelijk een de route te overbruggen waar het verschil in waterpeil, tussen het laaggelegen Drużno en de hogere gronden van het Iławski Meren gebied, bijna 100 meter is”. Dit is te lezen op de website www.zalew.org.pl. De schepen worden vervoerd van niveau naar niveau, via het droge land op rails, met mechanische liften die door waterkracht worden aangedreven. Op deze manier wordt een hoogteverschil van 99,5 m over een afstand van slechts 9.600 meter overbrugd. De belangrijkste route Elblag – Ostroda is 82 km lang en de vaart duurt 11 uur (8.00 tot 19.00).

Volledige informatie

Renata Głuszek

 

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.