PAASFEEST
Pasen (Wielkanoc – de „Grote Nacht”) wordt in Polen gevierd volgens de katholieke traditie met een weerspiegeling van het oude heidense geloof in die gebruiken. In de Poolse traditie is het ook een dag voor heel de familie, rijk aan verschillende gewoonten en tradities. Het feest duurt twee dagen (zondag en maandag), dat zijn vrije dagen. Het was ooit erg belangrijk, niet alleen om religieuze redenen, maar ook om … culinaire. Na een maand van vasten en hongeren was het een culinair carnaval, waarin de mensen genoten van de heerlijke worst en het gebak. De verplichte taart voor Pasen was de „baba” (een gistcake) en het traditionele recept voor rijkere gezinnen vergt niet minder dan 60 eieren voor de bereiding.
Paas cake (baba).
De gewoonte, die tot op de dag van vandaag voortleeft, is de viering van Palmpasen op Palmzondag (de week voor Pasen). Vroeger geloofde men dat palmen mensen, dieren en de boerderij
beschermden tegen toverijen en ander kwaad. Verder is er de rivaliteit over wie de hoogste en de mooiste palm heeft. Goede Vrijdag is de dag van het strenge vasten, en op de zaterdag lopen de mensen (vooral kinderen) dan naar hun kerken met een zogenaamde „święconka” (zie foto) – een kleine traditionele mand die gevuld is met voedsel: eieren, gerookt spek, zout, peper, mierikswortel, brood en ook gebak. Die prachtig versierde mand (traditioneel bekleed met wit linnen of kanten servetten en versierd met takjes buxus) wordt dan gezegend door de priesters. (Deze traditie bestaat ook in sommige delen van Oostenrijk en Duitsland.)
Paaszondag
De gelovigen beginnen Paaszondag met een deelname aan de mis, de zogenaamde opstanding. Anderen en ongelovigen beginnen die dag met het traditionele paasontbijt. Een verplicht onderdeel daarbij zijn de traditioneel schitterend versierde eieren. Dit geen van oorsprong Poolse gewoonte, maar in Polen is het versieren van eieren een grote artistieke traditie geworden. Die eieren zijn dan beschilderd en bekrast in veel verschillende patronen en volkskunstenaars maken er ware kunstwerkjes van.
Traditionele Poolse paasochtendgerechten zijn: Zurek (soep), witte worst, ham, eieren en mierikswortel. Zoetigheden zijn daarbij vertegenwoordigd door de paastulband, de kwarktaart en de mazurek (de rechthoekige of ronde taart voorzien van verschillende soorten vulling en delicatessen). Onmisbaar bij die tafelversiering is een lam of een paashaas gemaakt van suiker of een speciale taart. Tijdens Pasen worden cadeaus (de zogenaamde „konijnen”) gegeven aan kinderen.
Żurek en mazurek.
Paasmaandag: śmigus-dyngus
Op deze dag besproeien (of begieten) de mensen elkaar met water. Dit ge-bruik stamt uit het oude heidense geloof. De oude Slaven schreven aan het water het vermogen toe te zorgen voor gezondheid en vruchtbaarheid waarbij het water ook de vreugde van het komende voorjaar symboliseert. Na de komst van het christelijk geloof besproeide men ’s ochtens vroeg in enkele streken de akkers met wijwater. Deze gewoonte bestaat nu nog in het zuiden van Polen. Het nat sproeien met water van de vrouwen was een gewoonte in de dorpen en is overgenomen door het hof. Daarbij werd het water vervangen door de parfum. Het meeste plezier beleefden mannen in het besprenkelen (met koud water) van vrouwen die nog in bed lagen. De dames bleven echter niet weerloos (Ze hadden emmers met water onder hun bed staan). Soms is het, voor jonge vrouwen, beter om die dag niet op straat te gaan en zo de horden van jonge doldrieste mannen met hun emmers vol water te vermeiden.
Over het algemeen is, naast de deelname aan de kerkelijk traditie, Pasen een dag voor het gezin, sociale activiteiten en recreatie.
Zie ook: Tradities met Pasen, Paasmarkt.
KERSTMIS
De Kerst begint in Polen op 24 december ‘s avonds en duurt twee dagen. Dat zijn „vrije” da-gen. Families komen bij elkaar (soms zelfs met meerdere families).
Het hoogtepunt is het diner op kerstavond. De Kerstavond wordt door de kinderen met veel spanning afgewacht want er worden dan ook, na de maaltijd, geschenken gegeven.
Voor de volwassenen is dit, naast de religieuze aspecten, ook het moment van de stille verzoe-ningen en bezinning. Ook de „hoop” (de wensen op voorspoed) hoort er bij. Kerstmis is zo diep geworteld in de Poolse traditie dat het zelfs ook gevierd wordt door ongelovigen. Zelfs in huizen van atheïsten zijn geschenken niet ongebruikelijk, ook daar wordt er ook een kerstmaal bereid en vaak geluisterd naar de bekende kerstliederen.
Tradities in verband met kerstavond:
- de eerste ster – het verschijnen ervan aan de (oostelijke) hemel is het teken dat met de ceremoniële maaltijd mag worden begonnen.
- kersttafel – er moet, voor een onverwachte gast, een extra plaats voorzien en gedekt zijn. Volgens de Poolse traditie is het verplicht om gastvrij te zijn voor b.v. een dakloze, want op kerstavond mag niemand eenzaam zijn. Het is wenselijk om een even aantal mensen aan tafel te hebben. Onder het tafelkleed moet hooi liggen als een symbool voor de armoede van Jezus (de bladen duiden aan welk meisje het eerst zal trouwen). In het oude Polen, toen de kerstboom niet nog niet bekend was, werd er wel een schoof in een hoek gezet als teken van hoop op de komende voorspoed en toekomstige vruchtbaarheid.
Traditionele kerst tafel.
- kerstwafel – een essentieel onderdeel is het kerstdiner, het symbool van de christelijke eenheid en verzoening. Vlak voor het eten delen de deelnemers hun wafel met de disgenoten en wensen elkaar het beste toe. Op die avond deelt de gastheer het met de dieren. Er leeft de sterke overtuiging (helaas, niet bevestigd door betrouwbare feiten), dat op de kerstavond de dieren eventjes kunnen praten!
kerstwafels.
- kerstavond en kerstmis gerechten – de aloude traditie schrijft voor dat er op de kerstavond twaalf gerechten op de tafel behoren te staan en dat iedereen van elk ervan moet proeven. Dit zijn over het algemeen geen vaste gerechten. Elke streek heeft haar eigen culinaire tradities, maar de meest gebruikelijke gerechten zijn vis (gebakken karper, karper in gelei, haring), soep (rode bietensoep, paddenstoelen, vis), kool (met champignons en erwten) en vruchtenmoes (tutti frutti). Ook mag de papaver niet ontbreken (om zo veel rijkdom als een papaver korrels in zich heeft, te voorspellen), verder is er honing en noten. Typisch Pools is een maanzaadtaart en peperkoek. In Oost-Polen is de Kutia (die van maanzaad en gekookte tarwe met honing, noten en rozijnen wordt gemaakt) heel erg populair.
rode bietensoep met bonen oftewel „Uszka” (oren).
gebakken karper.
kool met erwten.
taart met maanzaad.
- geschenken – zijn onder de kerstboom geplaatst en worden na het kerstdiner uitgedeeld.
- kerstliederen – erg populair in Polen zijn religieuze gezangen van een meer of minder verheven karakter. In meestal worden ze in de familiekring gezongen na het avondeten, minder muzikale families luisteren naar cd’s of kijken naar tv-uitzendingen. (Lees ook: Pools liedboek).
- pasterka – een plechtige middernachtmis. In veel Poolse streken, zoals in de bergen, gaan de mensen dan nog op hun „paasbest“, gekleed in hun traditionele, regionale klederdracht, naar de kerk.
VI Highlander kerstavondmis (pasterka) in Straconka (uitgevoerd door de lokale volksgroepen) – 2018
25/26 december
Dit is een tijd van rust, het afleggen van familiebezoeken, kerkgang en het eten van lekkernijen. Net als in veel andere landen, zijn tijdens de kerst de huizen versierd met kerstbomen, die hier geliefd werden in de 19de eeuw. Oorspronkelijk opgetuigd met vruchten, noten en handgemaakte sieraden (sommige gemaakt van lege eierschalen). Ook de bekende maretak wordt opgehangen, een gebruik dat uit de Engelse traditie is overgenomen.
In dit vakantieseizoen is het in de dorpen gebruikelijk dat woningen bezocht worden door de „kolędnicy” – een groep jonge mensen vermomd als Herodes, een Jood, de Soldaat, de Dood, Duivel, en de Oude man, die de scène van de dood van Herodes en zijn verbanning naar de hel uitbeelden. Er zijn ook „kolędnicy” die de huizen bezoeken met een ster, met Turon (de heidense god Donar) die er uitziet als een dierlijk monster) en een geit.
De mooiste kerstbeelden komen uit de bergen – verdwaald in de besneeuwde dorpen of bergen staande, prachtig verlichte kerken, zijn de meest populaire thema’s op Poolse kerstkaarten.
Renata Głuszek
Foto: Renata Głuszek, Katarzyna Olczak, Wikipedia, Fiberek