1. Polen in 1989
In 1989 vond er in Polen de vreedzame overdracht van macht van de communistische overheid aan de oppositie plaats die het streven naar democratie en onafhankelijkheid vertolkte. Dit was mogelijk dankzij het besef bij de communistische autoriteiten van de ineenstorting van de economie en de volslagen onmogelijkheid om verder te gaan 
met de machtsmiddelen om het krachtig toenemende verzet van de bevolking te breken. De grondslagen voor de veranderingen waren al voorbereid in gesprekken van de regering met vertegerwoordigers van de vakbond Solidarność (Solidariteit) die, sinds 16 september 1988, in het studie- centrum van het ministerie van Binnenlandse Zaken in Magdalenka plaatsvonden.
Foto: een informeel deel van die gesprekken, met deelname van Lech Walesa (links), Adam Michnik (midden) en ook de generaal Czeslaw Kiszczak (rechts) die de regering vertegenwoordigde.
Op grond van de bevindingen van deze gesprekken/dialogen werd een „Ronde Tafel” georganiseerd, waarbij vertegenwoordigers van de regering, de oppositie en leden van de katholieke kerk aanzaten. De term „Ronde Tafel” komt van de specifieke vorm van die tafel die de eenheid van de natie en het ontbreken van onderscheid tussen „wij” en „zij” vertolkte (de tafel had geen tegenoverliggende zijden). Die Ronde Tafel conferentie begon op 6 februari 1989 en eindigde op 5 april 1989.
De Ronde Tafel.
Het resultaat van het overleg was dat de communisten al de veranderingen tot een democratisering van
de verschillende domeinen van het sociaal-politieke leven aanvaardden. In de laatste overweging werd besloten tot verkiezingen voor de Sejm (Tweede Kamer) en voor de Senaat (de pas opnieuw weer ingestelde Eerste Kamer). Hierbij zouden de communisten 65% („geclaimde”) zetels in de Tweede Kamer krijgen. Daarom kreeg dat parlement toen de naam „onder contract” te zijn. De verkiezingen werden gehouden op 4 juni (de eerste ronde, de tweede vond plaats op 18 juni) en alle (35%) „vrije” zetels gingen naar de oppositie, in de opnieuw ingestelde senaat waren wel 99 van de 100 zetels voor de oppositie. Dus wordt 4 juni door sommigen beschouwd als de symbolische datum waarop het communisme in Polen ineenstortte. Dit werd heel triomfantelijk op de televisie bekend gemaakt door de actrice Joanna Szczepkowska.
Andere belangrijke data van de uiteindelijke ineenstorting van het communisme zijn:
24 augustus 1989
Tadeusz Mazowiecki, wordt als formateur gevraagd. Hij wordt zo, eindelijk, de eerste niet communistische premier na de Tweede Wereldoorlog.
foto: gover.pl www.gover.pl
28 december 1989
Het parlement keurt het zogenaamde Balcerowicz Plan goed. (Dit is een pakket wetten tot wijziging van het Poolse economische systeem).
29 december 1989
Het parlement veranderde de naam van Polen dat op 31 december 1989, de „Republiek Polen” werd. Hierbij werd de term “socialistische staat” vervangen werd door „demo-cratische staat”, sindsdien is de Poolse staat bekend als de „derde Rzeczpospolita”.
In het artikel hieronder: „het jaar 1989” het oordeel van de journalist en columnist Stephen Bratkowski. Hij was één van de deelnemers aan die Ronde Tafel gesprekken. Het zijn fragmenten van het artikel: „Er is niemand die zegt dat er niemand sprak”.
„Ik denk dat het jaar 1989 zijn grote historische mythe verdient. Wat is er gebeurd, is het verhaal nog steeds onbekend? Het is de overgang van een zeer totalitair systeem, een vazalstaat; naar een heel democratisch systeem, een soevereine staat met een voorlopig vredesakkoord. Dit alleen door middel van voortdurende verstandige stappen, dus niet door de waan van de dag. Het was in strijd met de wereldwijde status quo in de betrekkingen tussen de beide grote machts-blokken. het veranderde de structuur en de allianties en resulteerde in een soevereine natie. Dit alles zonder oorlog, ja zelfs zonder één schot te lossen”.
Deze verandering werd niet voorafgegaan door een lang proces van een geleidelijk oplossen van het conflict. Integendeel, de verandering is voorafgegaan door wanhopige pogingen om de loop van de geschiedenis om te buigen door het instellen van de staat van beleg in 1981, maar – aan de andere kant – de verandering was voorbereid door een heel hardnekkige weerstand in de samenleving, die dankzij de maatschappelijke beweging Solidariteit en de verenigde elite van opiniemakers, via hun vertegenwoor-digers, een overeenkomst bereikten (mede dankzij de waardevolle bemiddeling van de katholieke kerk). Het is duidelijk dat de heersende klasse, die alle facetten van de macht bezat – de geheime politie, het leger, de administratie en het economisch apparaat- had besloten om deze keuzen van de meerderheid van de natie bij de verkiezingen op 4 juni 1989, te erkennen. We hebben Big Brother achter ons gelaten. Rustig en zonder schokken, maar ook zonder een groot enthousiasme is alle macht overgegaan naar die democratische krachten. De loyaliteit van de generaals aan de nieuwe regering heeft de vrede in het land (met zo’n 1/5 van de natie als voormalige heersende klasse) bewaard en, met haar snelle stabilisatie na een staatsgreep, heeft Polen ook een beslissende bijdrage geleverd aan de ineenstorting van andere volks-democratieën en aan vele veranderingen in het voormalige Sovjet-kamp.
Het jaar 1989 legde de juridische basis voor ontmanteling van de fundamentele pijlers van het communisme: de centrale controle over de economie (niet-markt gericht en gedomineerd door de publieke sector), onder de leidende rol van een Marxistisch-Leninistische Partij. Het „socialistisch internationalisme” in het buitenlands beleid. Dus de politieke alliantie van volksdemocratieën onder controle van de Sovjet-Unie moesten ontmanteld worden. Dat moest in latere jaren geleidelijk worden doorgevoerd. Dit was een van de belangrijkste elementen van het plan „Balcerowicz”. Het plan is opgesteld door de Minister van Financiën Leszek Balcerowicz, die de grote herstructurering van alle sectoren van de economie voorstelde.
Trivia:
gemiddeld salaris: 107 000 zl
dollarkoers (in de valutamarkt): 2900 tot 3000 zl
2. De Derde Republiek Polen, de belangrijkste feiten:
25 november / 9 december 1990
De eerste vrije presidents- en parlementsverkiezingen, gewonnen door Lech Walesa.
Foto: 22 december 1990.
22 december 1990
Een groet uit het verleden. De laatste president van de Poolse regering in (Londen) ballingschap Ryszard Kaczorowski overhandigt aan president Lech Walesa het insigne van de staatsmacht. Het moment van de grote emotie!
27 oktober 1991
De eerste volledig vrije parlementsverkiezingen na de Tweede Wereldoorlog.
9 april 1991 – 17 september 1993
De terugtrekking van de Sovjettroepen na hun 48-jarige verblijf in Polen. (Let op de symbolische datum: op de 17de september verlaten de laatste Russische soldaten het Poolse grondgebied na een afscheidsceremonie voor president Walesa).
afscheid van de Sovjet-troepen, het garnizoen in Świętoszów.
2 april 1997
De bekrachtiging van de nieuwe Poolse grondwet, waarin staat dat het Poolse politieke systeem is gebaseerd op de scheiding en evenwicht tussen de wetgevende (de Sejm en de Senaat), de uitvoerende (president van de Republiek met de Raad van Ministers) en de gerechterlijke macht (de hoven en rechtbanken) en dat de grondslag van het economische systeem een markteconomie is op basis van economische vrijheid en privé-eigendom.
12 maart 1999
De goedkeuring van het Poolse lidmaatschap van de NAVO.
7- 8 juni 2003
Referendum over de Poolse toetreding tot de Europese Unie:
-
opkomst: 58,85%
-
pro: 77,45% (blauw)
-
contra: 22,55% (geel)
July 23, 2003, President Aleksander Kwasniewski ondertekent het ratificatie document voor de Poolse toetreding tot de Europese Unie.
1 mei 2004
De toetreding van Polen tot de Europese Unie!
Zie ook:
Een animatie van de Poolse geschiedenis, gemaakt door Tomasz Bagiński, 2010.
De veranderingen van de Poolse grenzen, gemaakt door Emil Markiewicz (deze presentatie bevat enkele kleine onnauwkeurigheden).
3. 1989–1991 In Europa
Wat er gebeurde in Warschau (en was begonnen in Danzig) in 1989 was als een heilige vonk die weer hoop bracht in de harten van alle mensen in Europa en die hoop bracht al heel snel Midden-Europa weer op de kaart. Hier een korte samenvatting van wat er in de andere Europese landen gebeurde.
Praag: februari 1989
Vaclav Havel wordt veroordeeld tot negen maanden gevangenisstraf. De onderdrukking in Tsjecho-Slowakije wordt verder opgevoerd.
Boedapest: februari 1989
De Magyaren volgen het Poolse voorbeeld. De communistische partij spreekt zich uit voor een pluriforme politieke regeling. Wilde organisaties zijn niet toegestaan. In mei begint de afbraak van het gehate „ijzeren gordijn” aan de EU-grens met Oostenrijk. Dit is het begin van het einde van dat „gordijn”. De officiële protesten er tegen uit Berlijn (Oost-Duitsland) en Praag (Tsjecho-Slowakije) zijn zeer scherp. Zie docu.
Ontmanteling van de Hongaars-Oostenrijkse grens-versperring.
Boedapest: september 1989
In september opent Hongarije de grens naar Oostenrijk voor alle Oost-Duitse (DDR) vluchtelingen. Een enorme stroom van vluchtelingen komt op gang, voornamelijk naar West-Duitsland. Het spoorvervoer in heel West Europa krijgt in 24 uur (tijdelijk) een compleet nieuwe dienstregeling.
Berlijn: oktober 1989
De Russische president Michael Gorbatsjov bezoekt Oost-Berlijn en vertelt aan de machthebbers, dat een uitstel van de hervormingen desastreus zal uitpakken. De Oost-Duitse premier Erich Honecker geloofde hem niet en beval de politie, in verschillende steden, de demonstraties „Deutschland, einig Vaterland” uiteen te slaan.
Berlijn, de viering van de 40ste verjaardag van de DDR, 07 oktober 1989.
Brussel: oktober 1989
EU-ambassades, in het bijzonder de West-Duitse, worden overspoeld met duizenden vluchtelingen. Vooral in Praag en Warschau leidt het tot ondraaglijke situaties. De EU-commissie (de EU-regering) laat dan eindelijk duidelijk haar kracht zien. Een plezierige verrassing voor iedereen in de EU). EU-treinen rijden die „nieuwe EU-burgers” dwars door de (toen nog) communistische landen de EU-lidstaten in.
Oktober – Oost-Duitsland
Op 9 oktober 1989 staat een zwaar bewapende politie/legermacht voor een enorme groep demonstranten in Leipzig. Een ernstige ramp dreigt, maar de secretaris van de lokale communistische partij verbiedt het geweld. Enkele dagen later is Erich Honecker vervangen door Egon Krenz. Krenz vliegt naar Moskou om steun te vragen voor de hervormingen, maar het is al te laat. Uit heel Europa komen de mensen naar de muur in west Berlijn. Op 4 november is er al een miljoen bezoekers meer dan West-Berlijn inwoners telt en ze blijven komen.
Berlin, zitting van de Oost-Duitse Volkskammer, voorzitter Egon Krenz.
Berlijn: 9 november 1989
Het ongelooflijke gebeurt! De muur (het ijzeren gordijn) opent: „Deutschland ist wieder einig Vaterland”. In West-Europa werden de jongere ouderen (gevormd in de jaren ’60) gek! „De vruchten van de jaren ’60 zijn er, smaakt het?” was de slogan, toen de oudere generatie waarschuwend vroeg „en wie gaat dat betalen”, was het antwoord: „Wij, Europa leeft … eindelijk!”. (Het woorddeel West- was verdwenen).
Berlijnse muur, december 1989, wachten op de opening van de muur.
Praag: 17 november 1989
Het begin van de zogenaamde „fluwelen revolutie”. In december zweert Husák, als de laatste communistische president, een niet-communistische regering in, waarna hij, als president, wordt afgezet. Alexander Dubček, die in 1968, probeerde het socialisme met een menselijk gezicht in te voeren, wordt voorzitter van het nieuwe parlement. Vaclav Havel (de dichter) werd president. Hoe groot is een klein volk dat een fluwelen revolutie pleegt en vervolgens, na alles, een dichter tot president kiest?
Vaclav Havel tijdens de Fluwelen Revolutie, Praag, november 1989.
Sophia: december 1989
Honderdduizenden Bulgaren nemen deel aan de demonstraties voor meer democratie.
Boekarest: 21-25 december 1989
De Roemeense president Ceausescu reageert met slachtpartijen op de demonstraties, maar tijdens een toespraak van zijn balkon is hij diep geschokt als hij wordt uitgejouwd. Op eerste kerstdag worden hij en zijn vrouw geëxecuteerd.
Succesvolle “revolutionairen”, Boekarest, het einde van december 1989.
Vilnius: december
Gorbatsjov vliegt naar de Baltische staten om hen ervan te overtuigen niet ook hun onafhankelijkheid na te streven. Hij slaagt daar niet in. De geest is uit de fles! Hand in hand vormen de Baltische bevolkingen een menselijke keten van de Baltische zee, de grens met de EU (Finland) naar de bijna EU-grens (met Polen) in het zuiden. Ze zingen: „Let me in wieho“. Het Sovjet Imperium begint daarop uiteen te vallen. Wit-Rusland, de Oekraïne en een paar Kaukasische staten, als Georgia (en ook Turkije) vragen om een lidmaatschap of een associatie met de EU.
Baltische Ketting, in Litouwen naar de Letse grens.
Aan de ene kant was de EU-commissie bang de EU te overbelasten maar aan de andere kant zou een bot neen ook niet goed zijn. Dus worden er voor elke staat die mee wilde doen regels geformuleerd waaraan moest worden voldaan: Vrije pers, vrije financiële markten, geen wetten in strijd met EU-regels, vrije markten, gegarandeerde rechten van de mens, geen enkele discriminatie, een democratisch parlement dat het lidmaatschap vraagt en ook gegarandeerde betrekkingen met de EU-instellingen. Met uitzondering van Turkije deden die staten daarna er het zwijgen toe.
Door dit alles begon in EU het publiek de discussie: „wat zijn de echte grenzen van Europa”? De Nederlanders vonden er een eenvoudig antwoord voor. De grenzen van Europa zijn de Poolzee, de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee. In het oosten is die grens wat minder duidelijk. Maar al snel ontstond de gedachte dat Europa in het oosten reikt zover er kathedralen „aan de horizon” zijn (en er een strikte scheiding is tussen kerk en staat). Geen slecht resultaat voor zo’n moeilijke publieke discussie.
Bonn: maart 1990
De B.R.D. (Bonds Republiek Duitsland = West Duitsland, hoofdstad Bonn, waar het West-Duitse CDU aan de macht is) stelt gesprekken voor over een monetaire unie met Oost-Duitsland. Dit gaf de doorslag. In de eerste vrije verkiezingen in de D.D.R. (Duitse Democratische Republiek = Oost Duitsland, hoofdstad Berlijn) in maart, is het (Oost-Duitse CDU met de D-mark) de grote winnaar. De Oost-Duitse Lothar de Mazier (CDU) vormt een coalitie regering, die op grond van artikel 23 van de West-Duitse grondwet, om 
hereniging vraagt. Op 1 juli, is de West-Duitse mark ook de munt in Oost-Duitsland, het probleem van de hereniging blijft echter. Voor een status van een „nieuw” Duitsland moest de zogenaamde „2 plus 4 formule” bedacht worden. 2: De Duitslanden (Oost- en West-); 4: De voormalige bezetters van Duitsland (Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Frankrijk en Sovjet-Unie). De belangrijkste vraag was nu of een verenigd Duitsland als een geheel, dus niet gedeeltelijk, lid van de NAVO zou kunnen zijn. Dit was een voorwaarde van de Verenigde Staten.
Moskou: juli 1990
Dus half juli vlogen de West-Duitse minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher en de Duitse kanselier Helmut Kohl naar Moskou om een bezoek te brengen aan de president van de Sovjet-Unie, Michail Gorbatsjov. De Duitsers bevestigen dat de Duits-Poolse grens zal worden geaccepteerd door Duitsland (de voorwaarde van zowel de USA, als de EU als van de Sovjet-Unie). Tijdens een bezoek aan de datsja van Gorbatchov in de Kaukasus beloofden ze namens de EU ook financiële steun van de EU voor de terugtrekking van de Russische troepen. Gorbatshov, geconfronteerd met een ernstige crisis in zijn eigen land, onderschrijft het NAVO-lidmaatschap voor geheel Duitsland. Op 3 oktober 1990 vond de Duitse hereniging formeel plaats.
De Baltische staten: januari 1991
Het jaar 1991 begint met de bloedige zondag in Vilnius. Sovjettroepen treden wreed op tegen Litouwse burgers die met hun lichamen een tv-station beschermen. 15 burgers worden gedood. Na dit „ongeval” gaat het ineenstorten van de Sovjet-Unie versneld verder. Aan het einde van februari heft het Warschaupact zichzelf op. Boris Jeltsin wordt de president van Rusland (niet meer van de stervende Sovjet-Unie!). Meer en meer Sovjetrepublieken wensen zich af te scheiden. In augustus voert het wanhopige Rode Leger in Moskou een staatsgreep uit maar ziet die mislukken. Dankzij het internet bleek het leger niet in staat de informatiestromen (en de civiele communicatie) in haar greep te krijgen.
Moskou: 25 december 1991
Gorbatsjov treedt af als president van de Sovjet-Unie die daarna ophoudt te bestaan. Mensen in de straten van de EU-staten gaan blij zingend een nieuw jaar in. (Slogan: „Frodo leeft!”).
De Zwarte Bladzijden
Joegoslavië (Slovenië, Kroatië): 27 juni 1991
Terwijl heel Europa zeer gespannen naar het „Oosten” keek, besteedde het geen (of onvoldoende) aandacht aan het zuiden, tot onverwacht het Servisch „Joego-slavische” leger Slovenië en Kroatië in trok. Vandaag zijn er verschrikkelijke verhalen bekend van wat er in die tijd daar plaats vond. Op het eiland Brioni en later, de juridische teksten in Den Haag, was een vredes-arrangement op gesteld. Maar de EU wilde dat niet met kracht opleggen aan de Joegoslavische staten. Voordat een zeer wrede burgeroorlog begon in de voormalige republiek Joegoslavië bleef West-Euopa naar het oosten kijken.
Deze keer faalde alle financiële en andere hulp om de overgang te verzachten. De EU aanpak is mislukt. Alle EU-staten hadden hun legers op „high alert” voor het oosten (de Sovjet-Unie was erg instabiel) en geen staat was bereid, op dat moment een deel van haar troepen naar het zuiden te sturen. Daarbij was Rusland (dat Servië steunde) een complicerende factor. Wanneer de wreedheden in Joegoslavië (betekent zuid-Slavië) de dagbladen halen werden ook militaire reacties gestart (in het begin: helaas te laat, te langzaam, te klein).
Het Westen wilde en durfde er aanvankelijk geen troepen heen te sturen om vrede op te leggen. Rusland en de andere voormalige Sovjet republieken waren te wankel, dus het gevaar van „twee fronten” was te groot. Zo werd de Balkan, als zo vaak te voren, opnieuw het probleem gebied in Europa.
Ren / Hutte