WIELKANOC

Wielkanoc jest obchodzona w Polsce zgodnie z tradycją katolicką, w której znalazły jednak odbicie dawne wierzenia i tradycje pogańskie. Święto trwa dwa dni (niedziela i poniedziałek), które są wolne od pracy. Było to niegdyś święto bardzo ważne nie tylko ze względów religijnych, ale i…. kulinarnych. Po miesiącach postu i niedojadania następował okres kulinarnego karnawału, w którym raczono się smakowitymi wędlinami (szynka, kiełbasy) i ciastami. Obowiązkowa była drożdżowa baba wielkanocna, a do jej sporzadzenia tradycyjny przepis nakazywał wziąć  60 jaj.

Baba wielkanocna 

W polskiej tradycji są to święta bardzo rodzinne, obfitujące w różne zwyczaje i tradycje. Do dnia dzisiejszego przetrwał zwyczaj święcenia palm w tzw. Niedzielę Palmową (tydzień przed Wielkanocą). Dawniej uważano, że palemki mają chronić ludzi, zwierzęta oraz gospodarstwa przed czarami i złem. Istnieje rywalizacja, kto wykonał najwyższą i najpiękniejszą palmę. W Wielki Piątek obowiązuje ścisły post, a w sobotę chadza się do kościoła z tzw. święconką – koszyczkiem wypełnionym tradycyjnym pokarmem: jajka, wędzonka, sól, pieprz, chleb, baranek z ciasta i chrzan. Pięknie ozdobiony koszyczek zostaje poświęcony przez kapłana. (W niektórych regionach Polski zwyczaj ten rozpowszechnił się dopiero po II wojnie światowej.)

Niedziela wielkanocna

Osoby bardzo religijne rozpoczynają niedzielę wielkanocną od udziału w mszy, tzw. rezurekcji. Mniej praktykujący lub niewierzący rozpoczynają dzień od tradycyjnego śniadania wielkanocnego, na którym nie może zabraknąć pięknie ozdobionych jajek. Nie jest to zwyczaj oryginalnie polski, ale w Polsce tradycja zdobienia jaj jest bardzo bogata. Jajka się maluje lub wyskrobuje na nich wzory, a mistrzynie zdobienia tworzą z pisanek lub kraszanek prawdziwe dzieła sztuki.        

kraszanki

Tradycyjne potrawy polskiej Wielkanocy to: żurek wielkanocny, biała kiełbasa, szynka, jajka, ćwikła, chrzan, a ze słodkości baba wielkanocna, sernik i mazurek (prostokątny placek pokryty różnego rodzaju masą i delicjami). Nieodzowną ozdobą stołu jest baranek lub zajączek wielkanocny z cukru lub specjalnego ciasta. W czasie Wielkanocy można obdarować dzieci prezentami, tzw. zajączkiem.

żurek i mazurek

Lany Poniedziałek – śmigus-dyngus

W ten dzień ludzie (na ogół mężczyźni kobiety) oblewają się wodą. Zwyczaj nawiązuje do starych wierzeń słowiańskich, które przypisywały wodzie właściwości zdrowotne i sprzyjające płodności, woda symbolizowała także radość z nadejścia wiosny. W chrześcijańskiej Polsce w niektórych regionach gospodarze rano kropili wodą święconą swoje pole. Zwyczaj ten przetrwał na południu Polski. Polewanie wodą było zwyczajem wiejskim, ale przyjęło się także na dworach, ale wodę zastąpiły perfumy. Także obecnie praktykowane są obie formy. Najwięcej radości mężczyznom  sprawia skąpanie w wodzie kobiet leżących jeszcze w łóżku, ale i te nie pozostają bezbronne, szykując sobie na noc naczynie z wodą. Niestety, czasami lepiej nie wychodzić w ten dzień na ulicę, ponieważ można natknąć się na hordy młodzieńców oblewających bez pardonu kogo sie da.

Generalnie poza uczestniczeniem w obrzędach religijnych Wielkanoc jest dniem wizyt rodzinnych i towarzyskich oraz wypoczynku.

BOŻE NARODZENIE

Święta Bożego Narodzenia rozpoczynają się w Polsce 24 grudnia wieczorem i trwają przez kolejne dwa dni, które są dniami wolnymi od pracy. Z tej okazji odbywają się rodzinne spotkania, których najważniejszym momentem jest wspólna kolacja wigilijna. Najbardziej wyczekiwanym przez dzieci dniem jest także Wigilia, bo to tego dnia, po uroczystej kolacji, odbywa się wręczanie prezentów (w Polsce dzieci dostają prezenty i 6 grudnia, w dniu św. Mikołaja, i w Wigilię, pod choinkę). Dla dorosłych poza aspektem religijnym jest to także moment pojednania i składania sobie życzeń pomyślności. Święta Bożego Narodzenia tak wrosły w polską tradycję, że obchodzone są również przez osoby niewierzące – nawet w domach ateistów nie może zabraknąć choinki i prezentów oraz słuchania kolęd, a 24 grudnia – tradycyjnej kolacji.

Tradycje związane z Wigilią

• pierwsza gwiazda – jej pojawienie się na niebie daje sygnał, że można już zasiąść do stołu.
• wigilijny stół – powinno znaleźć się na nim dodatkowe wolne miejsce i talerz dla niespodziewanego gościa. Według polskiej tradycji należy taką osobę ugościć, bo w wieczór wigilijny nikt nie powinien być sam. Pożądana jest parzysta liczba osób. Pod obrusem winno znaleźć się siano jako symbol ubóstwa Jezusa (z długości źdźbła panny wróżą sobie, która szybciej wyjdzie za mąż).

Tradycyjny stół wigilijny

• opłatek – niezbędny element wigilijnej wieczerzy, symbol jedności chrześcijańskiej i pojednania. Tuż przed wieczerzą jej uczestnicy dzielą się swoim kawałkiem z pozostałymi osobami, składając im życzenia pomyślności. Wieczorem gospodarze dzielą się nim ze zwierzętami. Istnieje głębokie przekonanie (niestety, nie potwierdzone wiarygodnymi faktami!), że w wieczór wigilijny zwierzęta potrafią mówić!

opłatek

• potrawy wigilijne i świąteczne – tradycja nakazywała, aby było ich dwanaście i każdej należało skosztować. Są to na ogół potrawy postne. Każdy region ma swoje tradycje kulinarne, ale najbardziej typowe dania to ryba (smażony karp, karp w galarecie, śledzie), zupy (barszcz czerwony, grzybowa, rybna), kapusta (z grzybami lub z grochem), kompot z suszonych owoców. Nie może też zabraknąć maku (ma zapewnić tyle dostatku, ile jest maku w makówce), miodu i orzechów. Typowe polskie ciasta świąteczne to makowiec i piernik. We wschodniej Polsce popularna jest kutia – potrawa ze zboża, maku, orzechów, rodzynek i miodu.

     barszcz czerwony z uszkami         

smażony karp z ziemniakami

 

                         kapusta z grochem              

 makowiec

• prezenty – składa się je pod choinką i rozpakowuje dopiero po kolacji wigilijnej.
• kolędy – bardzo popularne w Polsce bożonarodzeniowe pieśni religijne o mniej lub bardziej podniosłym charakterze, których wykonuje się kilkadziesiąt (zobacz też: Polski śpiewnik). W wielu rodzinach śpiewa się je w rodzinnym gronie po wieczerzy, w mniej muzykalnym gronie słucha ich się z płyt lub z telewizora.
• pasterka – uroczysta msza o północy, na którą w wielu regionach Polski, np. w górach, ludzie idą do kościoła ubrani w tradycyjne stroje regionalne.

VI Góralska Pasterka w Straconce rok 2018

25-26 grudnia

Jest to czas wypoczynku, składania rodzinnych wizyt, uczestniczenia w mszach i objadania się smakołykami. Podobnie jak w wielu innych krajach, w czasie świąt Bożego Narodzenia domy udekorowane są choinkami, które zostały spopularyzowane w XIX w. Pierwotnie ozdabiano je owocami, orzechami i własnoręcznie wykonanymi ozdobami, np. wydmuszkami. Wiesza się także jemiołę.

Na wsiach popularny jest zwyczaj chadzania po domach kolędników – grupy młodzieży przebranej za Heroda, Żyda, żołnierza, śmierć, diabła i dziada, odgrywający scenę śmierci Heroda i zesłania go do piekła. Są także kolędnicy chadzający  z gwiazdą, turoniem i kozą.

Fot. Fiberek

Kolędnicy

Najpiękniejsze święta kojarzone są z górami – zagubione w zasypanych śniegiem wioskach lub górach, rzęsiście oświetlone kościółki to najpopularniejszy motyw świątecznych kartek bożonarodzeniowych.

Renata Głuszek

 Foto: Renata Głuszek, Katarzyna Olczak, Fiberek