Podobnie jak Polska, także Holandia wiele ucierpiała w czasie II wojny światowej. Polskie jednostki wojskowe brały udział w wyzwoleniu tego kraju i dobrze zapisały się w pamięci jego mieszkańców.

W  czasie inwazji Niemiec na Holandię, 14 maja 1940 r., niemieckie lotnictwo zbombardowało Rotterdam  – z wyjątkiem ruin kościoła st. Laurents żaden budynek nie pozostał cały w centrum miasta.

Zbombardowany Rotterdam

Po tym nalocie marynarka holenderska i lotnictwo udały się do Wielkiej Brytanii, a reszta holenderskiego wojska poddała się, z wyjątkiem żołnierzy z prowincji Zeeland, którzy przedostali się przez Belgię i Francję do Wielkiej Brytanii, by tam utworzyć Brygadę Księżniczki Ireny. Brygada ta, po wylądowaniu na Wybrzeżu Francji, parła do przodu tak szybko, jak tylko było to możliwe, i była pierwszymi siłami alianckimi, które osiągnęły holenderską granicę z ich prowincją Zeeland. Czekano tam czas jakiś na powracającą z Wielkiej Brytanii królową Wilhelminę, aby mogła być pierwszym wolnym obywatelem Holandii, który przekracza tę granicę.

Cena, jaką Zeeland zapłaciło za niepoddanie się, była bardzo wysoka, gdyż Waffen SS zbombardowało stolicę prowincji Middelburg. (SS to skrót od Schutz Staffel, co przy tłumaczeniu „eskadra ochronna” nabiera szczególnie ironicznego kontekstu.)  Skierowana do Holandii polska 1 Dywizja Pancerna pod dowództwem generała Stanisława Maczka (16 tysięcy żołnierzy, około 400 czołgów) nie miała okazji zobaczyć zbombardowanego Rotterdamu, ale po wkroczeniu do Zeeland mogła ujrzeć zrównany z ziemią Middelburg, nie wiedząc w tym momencie, jak wyglądają polskie miasta. Polacy musieli wziąć pod uwagę to, że Niemcy odseparowali gęsto zaludnioną prowincję Holandia od reszty kraju, konfiskując tam żywność i źródła energii ( co tylko mogli), aby zaopatrzyć swoich żołnierzy. Do zadań 1 Dywizji Pancernej należało zatem wyzwolenie Holandii zanim zacznie się zima. Tej zimy – w Holandii nazywanej zimą głodu – ludzie w miastach umierali z braku jedzenia. Większość Holendrów wciąż nie chce tego wspominać  i o tym mówić, że ich dzieci umierały z głodu w ich ramionach. Jadano koty, psy (jakże trudno o tym pamiętać) i bulwy tulipanów. Na zdjęciu: gen. Stanisław Maczek.

      1 Dywizja Pancerna 

Pierwszym miejscem w Holandii, do którego weszli polscy żołnierze, była wieś „Baarle-Nassau”, skąd przebijano się do Moerdijk, na południe od rzek, które tworzą południową granicę prowincji zwanej (Północną i Południową) Holandią. Ich zawołaniem było więc „od Baarle-Nassau do Moerdijk”. Moerdijk zostało wyzwolone 9 listopada 1944 r. po tygodniu ciężkich walk.  Wcześniej, 29 października, „czarne diabły’ – jak ich nazywali Niemcy – wyzwolili Bredę dzięki zakończonemu sukcesem manewrowi oskrzydlającemu 1 Dywizji. W czasie walk nie było ofiar cywilnych!

Nowe Muzeum 1 Dywizji Pancernej w Bredzie – wizualizacja (obiekt miał być oddany do użytku w marcu 2020 r., ale ze względu na COVID-19 termin oddania został odłożony) – fot ze str. muzhp.pl 

Ciekawostka
Kiedy w 1830 r. Belgia oddzieliła się od Niderlandów, granica podzieliła wieś Baarle na Baarle Hertog (Belgia) i Baarle Nassau (Holandia), ale jej przebieg nigdy nie został dokładnie wytyczony. Każdy metr kwadratowy jest we wsi zarządzany przez kraj, do którego należy, posiada zatem wszystko podwójne: dwie rady, dwie jednostki policyjne, dwie straże pożarne itd. – belgijskie i holenderskie. Nauczono się z tym żyć w pokoju, dobrym współdziałaniu i sądziedztwie. W oparciu o ten dobry przykład, że granice nie są takie ważne, stworzono Beneluks  (Belgia, Niderlandy, Luksemburg), a potem Europejską Wspólnotę Węgla i Stali, z której zrodziła się Europejska Wspólnota Gospodarcza, a następnie Unia Europejska.

Parada zorganizowana przez mieszkańców Bredy wyzwolonej przez żołnierzy 1 Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka, październik 1944 roku. Na tablicy w tle widnieje napis: „Dziękujemy wam Polacy”.

Po wojnie wielu polskich żołnierzy pozostało na Zachodzie (w komunistycznej Polsce czekały ich represje), część w Anglii, część w Holandii – zapomniani bohaterowie. Gen. Maczek pracował w szkockim pubie. Po śmierci (dożył 102 lat), zgodnie z jego życzeniem, pochowano go na cmentarzu w Bredzie – kolejnym mieście holenderskim wyzwolonym przez 1 Dywizję Pancerną. Jednostka ta została uhonorowana Wojskowym Orderem Wilhelma – najstarszym i najwyższym orderem Królestwa Niderlandów. Na zdjęciu: burmistrz Bredy Van Slobbe wygłasza mowę na cześć 1 Dywizji Pancernej.

To samo odznaczenie przyznano w 2006 r. także Samodzielnej Brygadzie Spadochronowej generała Stanisława Sosabowskiego, która też uczestniczyła w wyzwalaniu Holandii, biorąc we wrześniu 1944 r. udział w nieudanej, niestety, operacji Market Garden.

Gen. Stanisław Sosabowski

i jego Samodzielna Brygada Spadochronowa w czasie  Operacji Market Garden   

Breda

W czasie II wojny światowej miasto pozostawało pod niemiecką okupacją. Co roku w czasie obchodów Dnia Wyzwolenia, do Bredy przyjeżdża duży oddział polskich weteranów wojennych, a Breda przeznacza część uroczystości na uhonorowanie polskich żołnierzy.

Obchody 66. rocznicy wyzwolenia Bredy – YouTube

Sam generał spoczywa na polskim cmentarzu wojskowym przy ul. Ettensebaan obok swoich żołnierzy. (W Bredzie są w sumie trzy polskie cmentarze wojskowe.)

 Grób gen. Maczka

Obok tego cmentarza, w nowoczesnym, przeszkonym pawilonie znajduje się Muzeum 1. Dywizji Pancernej, przeniesione tu z budynku dawnych koszar wojskowych w centrum miasta.

Ciekawostka

Symbole 1. Samodzielnej Brygady Spadochronowej (z lewej) oraz 1. Dywizji Pancernej

Zdjęcia: Wikipedia

publikacja: 9 sierpnia 2012 r. / aktualizacja: 25 lutego 2021