II wojna światowa

1. Polska w czasie II wojny światowej

II wojna światowa rozpoczęła się w Polsce 1 września 1939 r. o godzinie 4.45 od ostrzelania polskiej bazy wojskowej na Westerplatte przez pancernik Schleswig-Holstein.

Ostrzał Westerplatte przez Schlezwig-Holstein

Poprzedziła to prowokacja gliwicka z 31 sierpnia, w czasie której przebrani za Polaków Niemcy zaatakowali niemiecką radiostację, aby obciążyć Polaków winą za wybuch wojny. Zaplanowana przez Hitlera jako blitzkrieg (wojna błyskawiczna), inwazja na Polskę trwała ponad miesiąc, w czasie której Polacy stawili najeźdźcy zaciekły opór mimo ich dużej przewagi militarnej.

Bitwa nad Bzurą i obrona Warszawy

Pozbawiona szans na obronę i pomocy wojskowej z zewnątrz, zaatakowana na wschodzie przez Armię Czerwoną, która 17 września zajęła wschodnie terytoria kraju, Polska poddała się Niemcom 5 października. Konsekwencją tego był kolejny rozbiór Polski, której terytoria zostały:

  • włączone do III Rzeszy (województwo pomorskie, śląskie, poznańskie (Kraj Warty), łódzkie z Łodzią, Suwalszczyzna, północna i zachodnia część Mazowsza oraz zachodnie części województw krakowskiego i kieleckiego) – ogółem 93 000 km2 zamieszkanych przez 10 milionów ludzi
  • włączone do administrowanej przez III Rzeszę Generalnej Guberni (część województwa warszawskiego z Warszawą, część województwa łódzkiego, województwo kieleckie, lubelskie, krakowskie i lwowskie)
  • włączone do ZSRR na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow z 23 sierpnia 1939 (ziemie na wschód od Bugu) – obszar wielkości 200 000 km2 zamieszkany przez 13 milionów ludzi.

 

Według historyków wojskowości Czesława Grzelaka i Wojciecha Stańczyka („Kampania polska 1939 roku. Początek II wojny światowej”, 2005), w walkach zginęło ok. 63 000 żołnierzy i 3300 oficerów, około 400 000 dostało się do niewoli niemieckiej, a 230 000 do radzieckiej. W ramach ewakuacji około 80 000 żołnierzy przedostało się do sąsiadujących z Polską krajów neutralnych – Litwy, Łotwy i Estonii (12 000) oraz Rumunii (32 000) i na Węgry (około 40 000). Część żołnierzy opuściła terytorium państwa polskiego już wraz z rządem (17 września 1939 r.), udając się do Rumunii lub na Węgry, gdzie byli internowani. Władze tych państw nie starały się jednak przeszkadzać masowym ucieczkom żołnierzy, którzy starali się dostać do Francji, gdzie na mocy porozumienia polsko-francuskiego z 9 września 1939 formowały się jednostki wojska polskiego. Część żołnierzy kierowała się do Europy Zachodniej drogą morską lub przez Jugosławię i Włochy, część znalazła się we francuskim Lewancie (Syria i Liban).

Polscy ochotnicy wojskowi we Francji

Także po zakończeniu kampanii wrześniowej wielu żołnierzy przedostawało się na Zachód (przez Węgry i Rumunię), przekraczając nielegalnie południową, tzw. zieloną  granicę Polski. Przeprowadzali ich specjalni kurierzy – było to bardzo ryzykowne ze względu na Słowaków, którzy wydawali ich Niemcom. Oblicza się, że przez „zielone granice” przeszło ok. 100 tys. Polaków. Z tych uciekinierów były potem tworzone polskie formacje zbrojne, które wzięły aktywny udział w walce z wojskami hitlerowskimi zarówno w Europie Zachodniej, jak i na innych kontynentach.

2. Ruch oporu

Mimo izolacji od kraju polski rząd w Londynie sprawował w okupowanej Polsce kontrolę nad wieloma sferami życia politycznego i społecznego. Reprezentował go Delegat Rządu na Kraj, który miał nadzór nad 14 departamentami, odpowiednikiem ministerstw. Zbrojne ramię reprezentowała Armia Krajowa, której zaczątki powstały już w październiku 1939 r. Swoje siły zbrojne zorganizowały partie ludowe i chłopskie, Gwardię Ludową i Bataliony Chłopskie, głównie o charakterze partyzanckim.

Żołnierze AK

Dziś do ciebie przyjść nie mogę – popularna pieśń partyzancka

Akcje przeciwko okupantowi miały różny charakter – sabotażu i dywersji (niszczenie fabryk i środków transportu, zakładów militarnych, mostów,  linii telefonicznych, lokalnych urzędów, młynów) albo akcji wojskowych  (ataki na posterunki policji i  żandarmerii, straży granicznej, komendy wojskowe). Wiele z takich wyczynów, a także ich wykonawcy – żołnierze i dowódcy – przeszli później do legendy. Akcje ruchu oporu miały na celu nie tylko zablokowanie niemieckich sił wojskowych, ale także ochronę ludności przed wysiedleniami (szczególnie na Zamojszczyźnie) i wysyłką na roboty do Rzeszy. Na zdjęciu – akcja propagandowa AK.

Cywile nie pozostawali bezczynni, stosując bierny opór i bojkot zarządzeń władz okupacyjnych, wyszydzając Niemców w piosenkach i propagandzie, dostarczając danych wywiadowczych. Działała prasa podziemna oraz organizowane na wielką skalę tajne szkoły na wszystkich poziomach nauczania. Chłopi masowo powstrzymywali się od dostarczania Niemcom żywności, fałszując dane o produkcji, a żywność sprzedając nielegalnie miastu. Formy walki z okupantem były bardzo różne, a każda taka działalność służyła podtrzymywaniu ducha, mimo że ludność cywilna często płaciła za to wysoką cenę. Na zdjęciu opaska AK.

A oto dwa fragmenty filmu „Zakazane piosenki” (1946) pokazujące życie w okupowanej Warszawie, zilustrowane autentycznymi piosenkami:

antyniemiecka piosenka śpiewana w tramwajuprzemyt rąbanki

  3. Holocaust

Liczba Żydów w Polsce przedwojennej wynosiła ponad 3 500 000 (10% populacji), z czego wojnę przeżyło – według różnych szacunków – od 100 000 do 300 000 osób. Po wybuchu wojny Żydzi byli masowo przesiedlani do Generalnej Guberni i zamykani w gettach. Największe znajdowały się w Warszawie (460 000 osób w 1941 r.) i w Łodzi (około 160 000 osób).

Mapa obozów koncentracyjnych i gett na terenie Polski

 Getto w Warszawie

Ci, którzy przeżyli skrajne warunki bytowania i głód, zostali wywiezieni do obozów śmierci w Oświęcimiu, Treblince, Majdanku, Bełżcu, Sobiborze i Chełmnie. Żydzi mieszkający poza gettami byli zabijani przez Niemców w miejscach ich zamieszkania i, niestety, zdarzało się, że Polacy im w tym pomagali. Jednym z takich przykładów jest masakra we wsi Jedwabne, gdzie w stodole Polacy spalili żywcem 340 Żydów. Stosunek Polaków do Żydów w czasie II wojny światowej był różny. Spora część społeczeństwa żywiła wobec nich otwartą wrogość (w okresie przedwojennym partie antysemickie cieszyły się sporą popularnością), wykorzystując ich tragiczną sytuację dla własnych korzyści osobistych. Na przykład żądając opłaty za milczenie, ukrywanie lub inną pomoc, a także wydając ich za nagrodą Niemcom, co było jednakże karane śmiercią przez władze Polski podziemnej. Wielu Polaków jednak pomagało Żydom za cenę życia, ponieważ Polska była jedynym krajem okupowanym przez nazistów, który stosował za to karę śmierci. Na zdjęciu: getto w Łodzi.

Rząd na emigracji formalnie dołączył się do tej pomocy tworząc w 1942 r. Radę Pomocy Żydom, zwaną Żegotą. Wsparcie polegało na dostarczaniu im fałszywych dokumentów, wydobywaniu z gett żydowskich dzieci i ukrywaniu ich, organizacji miejsc, w których mogły być chowane pod zmienionym nazwiskiem. Członkinią Żegoty była Irena Sendler, która przemyciła z warszawskiego getta około 2 000 żydowskich dzieci (pokazuje to amerykański film „Dzieci Ireny Sendlerowej”, życie w warszawskim getcie na przykładzie wspomnień pianisty Władysława Szpilmana ilustruje „Pianista” Romana Polańskiego). W czasie powstania w warszawskim getcie, które wybuchło 19 kwietnia 1943 r., Armia Krajowa dostarczała powstańcom broń, proch i amunicję, a jej członkowie brali nawet udział w walce. Na zdjęciu: Irena Sendler. 

Powstanie w getcie warszawskim

4. Powstanie warszawskie

To jedno z najbardziej kontrowersyjnych wydarzeń na ziemiach Polski w czasie II wojny światowej i do dziś przedmiot gorących sporów i dyskusji. Wywołane przez Armię Krajową (rozkaz wydał dowódca AK generał Tadeusz Bór-Komorowski), wybuchło w Warszawie 1 sierpnia 1944 r., a zakończyło się 3 października 1944 r. Militarnie było skierowane przeciwko okupującym stolicę Niemcom – organizatorzy liczyli na okrążenie ich i pokonanie w ciągu 5 dni. Politycznie było wymierzone przeciwko Rosjanom, których armia wyzwoliła wschodnie tereny Polski i zatrzymała się na linii Wisły. Celem powstania było wystąpienie Polaków w roli gospodarza miasta, zademonstrowanie suwerenności i legalności władzy, otrzymanej od następców władzy przedwojennej, co jest zrozumiałe wobec faktu, że od 22 lipca 1944 r. na terenach wyzwolonych, w Lublinie, działał już konkurencyjny rząd, komunistyczny Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. W szerszym sensie powstanie warszawskie było desperacką próbą negacji uzgodnień międzynarodowych, które zmierzały do akceptacji zmian terytorialnych dokonanych przez ZSRR 17 września 1939 r.

Na zdjęciach powyżej – powstańcza Warszawa

 Warszawskie dzieci

Obliczone na 5 dni, trwało aż 63, co było bohaterskim wyczynem, ponieważ powstańcy nie posiadali dość amunicji i broni i musieli zdobywać ją na Niemcach. Niestety, powstanie nie osiągnęło żadnego z założonych celów, przynosząc w rezultacie zagładę miasta i śmierć od 120 000 do 150 000 cywilów.

Od samego początku oceniano je różnie. Podczas gdy władza ludowa otoczyła je czarną legendą, uznając za skrajnie nieodpowiedzialne, ludność Warszawy czciła swoich bohaterów, tworząc specjalny kult powstania. W ostatnich latach jednakże wśród historyków zaczyna przeważać opcja krytyczna. Profesor Jan Ciechanowski, historyk i były powstaniec, uważa że „walka była źle skalkulowana przez przywódców, ponieważ w ówczesnych warunkach politycznych i geostrategicznych nie miała szans na sukces. Co więcej, nie rozważono najgorszego, nie biorąc pod uwagę tego, jak siły powstańcze miały zapewnić ludności cywilnej bezpieczeństwo”. Ten sam aspekt został podniesiony przez innego powstańca, generała Zbigniewa Ścibora-Rylskiego, który po latach przeprosił cywilnych mieszkańców Warszawy za szkody, jakie ponieśli. To oświadczenie spotkało się z bardzo złym przyjęciem przez niektóre kręgi patriotyczne, ale przeciętny Polak dzisiaj raczej podziela krytyczne zdanie na temat konieczności powstania. Cokolwiek jednak jest do powiedzenia, wspaniałej warszawskiej młodzieży, która bez wahania oddała życie za wolność Polski, należy się cześć i szacunek. Ich entuzjazm i patriotyczny zapał znalazły odbicie w pięknej części legendy powstania.

Młodzi powstańcy

 Gdzie są kwiaty z tamtych lat – montaż zdjęć do piosenki Sławy Przybylskiej

5. Sytuacja na ziemiach okupowanych przez ZSRR

Po zagarnięciu wschodnich ziem Polski przez ZSRR 17 września 1939 r. ludność polska została poddana prześladowaniom, co było umotywowane walką państwa proletariackiego z polską burżuazją i polskim imperializmem. Na pierwszy ogień poszła inteligencja (politycy, przedstawiciele władz lokalnych, sędziowie, księża, profesorowie, pisarze, działacze społeczni, przedstawiciele wymiaru sprawiedliwości) oraz żołnierze, których aresztowano. Przedstawicieli inteligencji wysyłano w głąb Związku Radzieckiego i zmuszano do niewolniczej pracy w obozach pracy, w skrajnie niekorzystnych warunkach klimatycznych. W lutym 1940 dołączono do nich chłopów (ok. 300 000 osób), którzy otrzymali ziemię w wyniku reformy rolnej z 1925 roku. Główne kierunki zsyłki to Ural, Syberia, Kazachstan, Archangielsk, Krasnojarsk. Na zdjęciu: wkroczenie wojsk sowieckich do Lwowa.

Deportacja Polaków na wschód

 Rosyjska inwazja na Polskę

Żołnierzy, którym odmówiono statusu jeńców wojennych, osadzono w obozach, po czym oficerowie, żołnierze ochrony pogranicza i policjanci z obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie (ok. 16 000) zostali wymordowani wiosną 1940 r. Pozostała ludność polska także była poddana prześladowaniom – zakazano jej mówić po polsku, zabierano majątek, młodszych wcielano do armii, zamykano polskie placówki kulturalne, poddawano intensywnej propagandzie.

Wiosną 1943 r. polscy komuniści dogadali się z Józefem Stalinem w sprawie utworzenia następnych sil zbrojnych na terenie ZSRR. Ich formowanie rozpoczęto 6 maja 1943 w Sielcach nad Oką, gdzie sformowano 1 Dywizję Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. W sierpniu 1943 r. dywizję przekształcono w 1 Korpus Polski, a w marcu 1944 r. w 1 Armię Polską. Po scaleniu z partyzancką Armią Ludową powstało Wojsko Polskie, które wzięło udział w wyzwalaniu Polski i w walkach o Berlin. W 1944 r. powstała także 2 Armia Polska, która wzięła udział w wyzwalaniu Pragi.

Przysięga 1 Dywizji Piechoty, Sielce nad Oką

Oka – piosenka 1 Dywizji Piechoty

Skomentuj Renata Anuluj pisanie odpowiedzi

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

Witryna wykorzystuje Akismet, aby ograniczyć spam. Dowiedz się więcej jak przetwarzane są dane komentarzy.