Jarenlang stond Danuta Walesa heel nederig in de schaduw van haar beroemde echtgenoot. Pas in 2011 besloot ze om te praten en ook haar verhaal te vertellen. Het verhaal van een eenvoudig dorpsmeisje dat droomde van een gewoon leven en een gewone familie, terwijl ze nu juist de echtgenoot van een toonaangevend Poolse dissident, activist en zelfs  toekomstige president werd.

In het diepste geheim geschreven en uitgebracht in de herfst van 2011 verraste de autobiografie: „Danuta Walesa, Dromen en mysteriën”* de Polen. Het werd meteen een bestseller. Het bleek ook heel interessant voor degenen die al een kijkje achter de schermen van het huwelijk van de Walesa’s hadden, genomen maar bovenal ook voor die Poolse vrouwen die zichzelf herkenden in het leven van Danuta. Druk bezig met het huishouden en met hun kinderen, de stille, de verwaarloosde heldinnen van het dagelijks leven, zonder wie en zonder wier opoffering veel mannen hun successen niet bereikt zouden hebben. In deze autobiografie vindt men ook een stukje geschiedenis – het lelijke en het sublieme.

Het leven van Danuta Walesa bestond niet alleen uit de eenzame verzorging van de zeer grote menigte van kinderen (haar man had het te druk met de politiek, was gevangen gezet, of had geen tijd of fut voor ouderlijke plichten). Ze was ook de eerste „normale” First Lady. (De voorganger van Lech Walesa (president Wojciech Jaruzelski, was dat slechts voor een korte overgangsperiode) haar man stond zonder de hulp van enige professionele medewerker overall alleen voor. Ze kon niet het ideale patroon voor de moderne, geëmancipeerde vrouwen volgen door haar hoge (conservatieve) morele opvattingen (ze wijst, bijvoorbeeld, abortus af), als typisch Poolse vrouw aanvaardde ze haar lot (wat resulteerde in het krijgen van acht kinderen) de zogenaamde door de feministen zo verachtte “KKK” (Kinderen, Kerk, Keuken). Maar Danuta Walesa verdient ook zonder twijfel alle respect voor haar innerlijke kracht en soberheid, zodat ze niet gebroken is onder de last van alle uitdagingen en verantwoordelijkheden die ze ontmoette. Het was zeker niet het leven waarvan ze, als meisje, gedroomd had…

 Vroege dromen

Ze werd, als Danuta Golos, in het kleine dorpje Kolonia Krypy in het oosten van Mazovië geboren op 25 februari en was de dochter van een klein boertje op de minder vruchtbare zandgrond. Haar levensomstandigheden waren dus ongemakkelijk er ontbrak zelfs elektriciteit, en dus wist Danuta altijd al dat ze wilde vertrekken. – Ik heb er gewoond, maar het was alsof ik er zelf niet bij was – schreef ze jaren later. Haar meisjesdromen waren niet te hoog gegrepen en ook niet origineel: Ik droomde van een goede echtgenoot, kinderen en een eigen plek om te wonen. Alleen dat, niet meer en niet minder. Om dit te bereiken, moest ze haar dorp voor altijd verlaten. Toen ze de bus instapte was ze 19 jaar oud, heel laag opgeleid, met een enorme bagage aan complexen, maar ook met de sterke overtuiging dat ze in een nieuwe plaats herboren zou worden.

Walesa

Ze is herboren op 5 februari 1968. De plaats die ze voor haar nieuwe leven koos, was Danzig (Gdansk). Daar leefden haar tantes en een zus, die haar een plek boden om te slapen. Daar, op 5 maart 1968, kreeg ze haar eerste baan als bloemiste in een kleine winkel. Op 14 oktober kwam de jonge arbeider Lech Walesa binnen om wat geld te wisselen. Hij maakte weinig indruk op Danuta, maar intrigeerde haar wel een beetje. Ze keek naar hem omdat hij zo vaak langs de bloemenwinkel liep – altijd diep in gedachten, mysterieus broedend op iets. Het was zeker geen liefde op het eerste gezicht. Hun relatie ontwikkelde zich geleidelijk en vandaag zijn ze het beiden er niet over eens wie als eerste een huwelijk suggereerde (na slechts een maand kennismaking!). Danuta beweert dat ze verliefd was, maar Lech Walesa zei in een interview in het weekblad Polityka dat het waarschijnlijk slechts een bestemming van het noodlot was. Het is zeer opmerkelijk dat hij direct na de huwelijksbeloften (het huwelijk vond plaats op 8 november 1968) uitriep: – Oh mijn God! Wat heb ik gedaan?! Zijn vrouw herinnert zich dat nog steeds heel goed. Zes jaar jonger, nog onervaren en erg onzeker heeft Danuta van het begin af aanvaard dat hij als man de leidende rol had. Zij zag zichzelf slechts een uitvoerster van taken. Nu na jaren erkent ze dat dit een ernstige fout was. Ze waren ook verschillende persoonlijkheden. Zij is erg spontaan en impulsief, hij introvert, hecht aan ordelijke planning met oog voor details.

De gelukkige jaren ’70.

De periode (tot de stakingen in augustus 1980) was de gelukkigste tijd in het leven van mevrouw Walesa, al is het moeilijk om haar relatie met Lech Walesa als romantisch te duiden – in haar autobiografie noemt ze hem slechts „een man”. – Ledereen van ons wist zonder [onnodige] woorden wat er gedaan moest worden – schreef ze in haar herinneringen. – Elke dag hetzelfde. In de eerste jaren woonden ze in complexen waar ruimten per kamer verhuurd werd, maar in oktober 1972 kregen ze hun eerste eigen appartement in de buitenwijk Stogi. Ze werkte nog een tijdje in een kleine winkel, maar na enige tijd waren haar bezigheden die van de huisvrouw en van de moeder van de groeiende kinderschare. – We dachten nooit na over ons aantal kinderen  – schreef ze. Toen ze zwanger was van de derde zoon Przemyslaw, was ze geschokt toen ze besefte dat zij er nu alleen voor zou staan. Ze stopte zich zorgen te maken over het kindertal. Ze accepteerde dat „het er zo veel zullen zijn als God zal geven”. Zelfs het nieuws (opnieuw) vader te worden, riep nauwe-lijks enthousiasme op bij Leich Walesa. Zelfs na al die jaren herinnert Danuta zich met groot verdriet dat hij haar geen bloemetje gaf ter gelegenheid van die bevalling.

Het verdriet over de bloemen is een goede illustratie van het verschil in karakter tussen hen. Voor Danuta, een vrouw voor wie een bloemetje, persoonlijk voor haar gekocht door haar man, een heel belangrijk signaal is van zijn genegenheid. Maar Leich Walesa bagatelliseert manhaftig dit probleem. Had hij nieuwe bloemen moeten kopen, terwijl hij veel van de bloemen en boeketten die hij kreeg aan haar gaf? Pas uit het boek van zijn vrouw leerde hij – tot zijn grote verrassing – dat het zo belangrijk voor haar was…

In december 1970 vond een belangrijke gebeurtenis plaats die grotendeels het sterke karakter van de toekomstige vrouw van de bekende Poolse dissident – Walesa vormde. Dat was de arrestatie in verband met de protesten van arbeiders langs de kust. Toen men Lech thuis oppakte, gaf hij haar zijn horloge en trouwring om te worden verkocht in tijden van nood. Ze reageerde kalm. Ze schreef dat het niet veel indruk op haar maakte. – Door de jaren heen, denk ik, dat dit de eerste les was die een sterke invloed had op mijn latere houding. Het heeft me geleerd niet in paniek te raken, niet de problemen van nu te laten overheersen maar geduldig te wachten. Komt tijd, komt raad – schreef ze. Dit bleek een heel nuttige wijsheid in haar toekomst.

De jaren ’80. In het heetst van de strijd

Extreem druk met kinderen was Danuta niet zo erg geïnteresseerd in de politiek (noch hield Leich haar op de hoogte van zijn werkzaamheden, noch vroeg zij er naar), maar de politiek brak wreed in haar haar leven in. Er waren sublieme momenten in augustus 1980 toen ze haar man opzocht tijdens een staking in de „Scheepswerf Danzig”, of toen ze bloemen bracht bij het monument voor gevallen arbeiders van de scheepswerf en het verbod van de communistische autoriteiten negeerde. Ze hielp hem om folders te stencilen, die haar man probeerde uit te venten, en die in haar kinderwagen te vervoeren. (Het was zelfs grappig toen Leich Walesa werd gearresteerd op het trottoir lopend achter een kinderwagen terwijl de politieauto hem volgde, maar het irriteerde Danuta, dat is zeker). Maar haar privé leven lag in puin. Hun appartement (voor van alles gebruikt tijdens de langdurige omwenteling) werd toen omgevormd tot het centrum voor oppositie en enkele voortdurend weifelende activisten.  – Van de bleke zons- opgang tot  in de late schemer was het vol met een krioelende menigte van vakbondsleden, hun adviseurs, politici, journalisten en andere mensen. Eén van die mannen pochte later dat hij, om zeven uur in de ochtend, lekkere gepousseerde eieren bij de Walesa’s thuis kreeg. Inderdaad, „de mensen zaten aan tafel en ik moest hen bedienen (…) Naast de verzorging van die mannen en de gasten had ik nog de een aantal weken oude Ania en vijf andere kinderen onder mijn hoede” – zegt mevrouw Walesa. Geen wonder dat ze er op een dag niet meer tegen bestand was en na een hevige ruzie met haar man staakten de vakbondsleden hun bezoeken.

In die gedenkwaardige augustus realiseerde ze zich ook dat er iets in haar huwelijk  ten kwade was veranderd, dat haar man aan de „andere kant” stond en dat de politiek belangrijker voor hem was dan zijn gezin. In het najaar van 1980 begon Danuta Walesa, voor wie deze ontdekking nogal schokkend was, te wennen aan het idee dat ze zich van nu af aan moest redden zonder de hulp van haar man. Toch hield ze toen, in 1990, nog steeds van hem.

Een ander nadeel in het leven van de Walesa’s was dat de veiligheidsdienst (SB) met een volledige 24-uurs bewaking (met afluisteren en intimidatie, enz.) begon. Danuta verdroeg dat niet lijdzaam en meerdere malen had ze ruzie met de geheime agenten, zodat die uiteindelijk besloten haar op de één of andere manier te respecteren en van haar weg te blijven. Deze toestand duurde ruim de eerste helft van de jaren ’80.

Het instellen van de staat van beleg (13 december 1981) en de internering van haar echtgenoot aanvaardde mevrouw Walesa gelijkmoedig. Ze wilde niet verder praten over haar slechte situatie.  – Ik moest onafhankelijk zijn, de zorg van zes kinderen dragen, thuis voor alles zorgen. Op de 14 december, zes maanden zwanger, legde ze zo’n 250 km af om varkensvlees te krijgen (in die jaren was het gebruikelijk dat mensen dat moesten kopen van de illegale slacht, ook al riskeerden ze de controle van de militia en problemen). Ze bezocht haar geïnterneerde man één keer per maand, met een baby in haar armen, omdat de kwaadaardige autoriteiten haar man overgeplaatst hadden naar de Arlamow gevangenis in de buurt van Przemysl (zuid-oost grens van Polen), dus zo ver weg als maar mogelijk. (Danuta werd eens vervoerd, door agenten, van de ene plaats naar een andere, drie uur in een auto tijdens een uitzonderlijke hitte, hoewel ze hoogzwanger was. In dezelfde periode was ze de koerierster tussen Leich Walesa, de pers en de vrije wereld!).

Sinds het midden van de jaren ’80 – Walesa was weer vrij – veranderde de loop van de geschiedenis, de gezinssituatie verbeterde iets. Maar enkele jaren eerder gebeurde er iets in  Danuta’s leven dat een van de belangrijkste gebeurtenissen in haar bestaan bleek te zijn (haar ontmoetingen met paus Johannes Paulus II niet meegerekend). In opdracht van haar man, ontving ze de Nobelprijs (10 december, 1983). Ze ging in zijn plaats naar Oslo omdat hij zonder overleg daartoe besloot (want Walesa was bang dat de autoriteiten hem niet zou laten terugkeren). – Een bevel om uit te voeren – zegt Danuta. De opdracht is uitgevoerd, maar op haar eigen manier. Ze nam de prijs in ontvangst  namens de „vrouwen van Polen”, dankzij wie hun echtgenoten konden „strijden”.

– Voor mij was de Nobelprijs een „betaling” voor het feit dat dankzij mij mijn man de vrijheid had om en in staat was, mee te gaan met solidariteit en in de politiek – schrijft mevrouw Walesa.

First Lady (1990 – 1995)

Het besluit van Walesa voor het presidentschap te gaan maakt Walensa in zijn eentje. Hij informeerde slechts zijn vrouw er over. (– Ik heb alles alleen gedaan, zonder enig overleg – zei hij in een interview). Danuta hielp haar man niet in die campagne, het resultaat kon haar niet eens zoveel schelen. Daarna besloten ze, in het belang van de kinderen, dat zij in Danzig (in de Polankistraat waar de Walesa’s een huis hadden) zal blijven. Als de eerste echte presidentsvrouwe had Danuta het niet gemakkelijk. Met haar gebrek aan onderwijs en zonder enige ervaring moest ze nu een kantoor inrichten dat tot dan toe niet bestond. Het moest ook nog eens voor alle Polen aanvaardbaar zijn. Ze volstaat met te melden dat, toen ze gedwongen was om iemand voor haar kantoor in te huren (voor de groeiende correspondentie en de andere problemen) er een breed protest was tegen haar grillen en de besteding van overheidsgeld.

Ook een probleem was de keuze van passende kleding voor ontmoetingen met koninginnen en presidenten. In het Polen van begin van de jaren ’90 kon men niet gewoon naar een elegante boetiek gaan (die waren er nog niet) en kleding (een complete set kleding, met inbegrip van hoed en handschoenen) kopen. Het was nodig om de winkels grondig af te struinen en om zeelieden om hulp te vragen. Advies van professionele stylisten was er al helemaal niet beschikbaar!
 

Foto: met Koningin Beatrix van Nederland en Prins Claus in Danzig.

Maar zelfs in die euforische (hoewel nauwelijks herinnerde) tijd heeft Danuta haar aangeboren nuchterheid niet verloren. Toen, tijdens een bezoek aan koningin Elizabeth II, de Walesa’s, comfortabel in één van de grote paleisbedden lagen, zei Lech tegen zijn vrouw: Kijk, hiervan zouden we, als gewone mensen, alleen maar kunnen dromen! Haar antwoord was vrij koeltjes: dit zal niet eeuwig duren. Met een dergelijke houding was Danuta veel beter dan haar man in staat terug te keren naar het normale bestaan.

Gepensioneerd

– Toen mijn man geen president meer was, wist ik een poosje niet goed wie ik was,  waar ik stond en een tijdje was ik een beetje bang voor wat de toekomst mij zou brengen – bekende mevrouw Walesa. – Zo’n detail..: gedurende vijf jaar had ik een auto met beveiligers, hoefde me geen zorgen te maken over hoe ik ergens moest komen, het was genoeg om het adres op te geven maar plotseling is dat niet meer zo. Ik dacht er over na en zei: meisje, neem alles weer zelf in de hand en start een normaal leven. Als je naar de kerk moet, ga! Als je naar de winkel moet, ga dan”. Ze moest er aan wennen dat de mensen haar met de vinger aanwezen. Ze had nu  eindelijk weer eens tijd voor zichzelf en voor haar genoegens. Ze trad nu op voor haar stichting voor slechtzienden,  maar vermeed de bredere taken of sociale activiteiten, ze weigert zelfs instellingen tot steun aan vrouwen te helpen. – Ik rijd geen auto, ik heb geen adviseurs meer, ik heb geen kantoor meer dat mijn afspraken kan regelen. Ik ben nu een gewone moeder en grootmoeder. Zo’n soort mens wil ik blijven!

De echte grote doorbraak in dit rustige en vredige leven was het publiceren van haar autobiografie (geschreven met Peter Adamowicz). Door de „Dromen en geheimen” is Danuta Walesa briljant uit de schaduw gekomen en zelfstandig gebleken. Veel tijd besteedt ze nu aan ontmoetingen met haar lezers, vooral dames natuurlijk.

Ik zou dat niet gedaan hebben

Mevrouw Walesa’s autobiografie en persoonlijke veranderingen hebben Lech Walesa ernstig geschokt, hij houdt niet van de memoires van zijn vrouw. Hij wist dat ze deze memoires schreef, maar besteedde er toen geen aandacht aan. (Wat kon ze erin schrijven?). Nu betreurt hij het boek niet gelezen te hebben voordat het gedrukt werd. Zou hij niet zijn religieuze overtuigingen hebben, dan had het zelfs tot een echtscheiding kunnen leiden – wie weet? De voormalige president is van oordeel dat het niet eerlijk is om „huisgeheimen” in het openbaar te tonen als ze niet op een positieve manier naar buiten gebracht worden. Opgegroeid in een traditionele volks- traditie kan hij niet instemmen met de onafhankelijke houding van zijn vrouw. – (…) Als ik een zelfstandige vrouw had gewild met verschillende levens tot gevolg, dan was ik met een andere vrouw getrouwd. Vandaag zijn veel dingen belangrijker voor haar dan ik ben, wat mij op de tweede of derde plaats zet na haar literaire bijeenkomsten en excursies. Voor mij is het een heel grote psychologische verandering – zei hij. Er is ook jaloezie op de autobiografie van Danuta Walesa die verkocht werd in een oplage die zijn eigen boeken nooit bereikten…(Toch is wat die melden, over één en ander, veel belangrijker, natuurlijk!). Hoe ziet er een huidige leven van de Walesa’s uit? Ze zijn nog steeds samen, maar wonen apart. Emotioneel, is deze relatie al lange tijd uitgedoofd. Op dit moment reist Danuta door het hele land, terwijl Lech urenlang op de computer aan het te surfen is op internet. Hij luistert ook uren naar het conservatieve station Radio Maria, dat wild tegen hem te keer gaat Onlangs probeerde hij zijn vrouw over te halen om eens via Skype met hem te communiceren, maar dat voorstel heeft ze verworpen.

Renata Głuszek

Gepubliceerd: 6 mei 2012

* Poolse titel: „Danuta Wałęsa. Marzenia i tajemnice”

Alle citaten en bijne alle afbeeldingen betreffende mevrouw Walesa zijn afkomstig uit de autobiografie „Danuta Walesa. Dromen en mysteries”. De citaten betreffende de heer Walesa komen uit het interview: „Ik zal een bloemmetje voor haar kopen”  (in Polityka  14/2012).

 Supplement – Walesa’ kinderen Officiële foto van de presidentiele familie

Bogdan (☼ 1970) – is medewerker van de interne veiligheidsdienst (ABW), twee keer getrouwd, zijn huidige vrouw werkt ook bij de ABW.

Sławomir (☼ 1972) – is een jaar werkeloos, is alcoholist, twee keer getrouwd en twee keer gescheiden.

Przemysław (☼ 1974 – † 2017) – hij werkte bij de grenswacht, alcoholisch, leed aan diabetes en de weigering om te genezen en hebben bijgedragen tot zijn vroege dood.

Jarosław (☼ 1976) – de enige die politieke carrière maakt; activist van het Burgelijk Platform (Platforma Obywatelska); studeerde politieke wetenschappen aan de Universiteit van St. Kruis in Massachusetts, is lid van het Europees Parlement van de VII en VIII termijn; is getrouwd en heeft een zoon.

Magdalena (☼ 1979) – was getalenteerd balletdanseres die wegens een dansblessure het dansen moest staken; nu een opgeleide theologe, doceert de nu catechismus in de balletschool; is gescheiden en alleenstaande moeder met een zoon.

Anna (☼ 1980) – is maatschappelijk werkster van beroep, is gelukkig getrouwd, heeft drie kinderen. Tot voor kort werkte ze in het kantoor van Lech Walesa, en noemde hem formeel „Mr President”, heeft nu de zorg voor haar kinderen.

Maria Wiktoria (☼ 1982) – heeft vergeefs geprobeerd om een bedrijf te beginnen in de showbusiness; richtte onlangs de „Celebrity Nation” Foundation op, die tot doel heeft om jong talent te bevorderen. Men zegt dat nu ze in Warschau, op het kantoor van Lech Walesa, werkt.

Brygida (☼ 1985) – ex-arbeidster bij het Gdynia Aquarium, dat zich bezighoudt met de analyse het water; ze is afgestudeerd aan de Universiteit van Gdansk, waar ze cultuur studeerde, ze is een feministe die het katholieke geloof links laat liggen en getrouwd is met een antiklerikale echtgenoot.

Gepubliceerd: 6 mei 2012 / update: 5 februari 2017