Leżące w północno-wschodniej Polsce – w geograficznym środku Europy – Podlasie nazywane jest „zielonymi płucami Polski”. Kto szuka ucieczki od cywilizacji, znajdzie ją właśnie tutaj, w krainie lasów i rzek, z których królową jest Narew, polska Amazonka. Jedyna taka rzeka w Europie.

Osoby znające zachodnie i południowe regiony Polski  mogą być trochę zaskoczone stopniem infrastrukturalnego niedoinwestowania tego regionu (piszemy o tym w Polaków portret własny). Wiele miasteczek wciąż nosi ślady wieloletniego zaniedbania, nadrabianego jednak w tempie przyśpieszonym po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej.  Z drugiej strony czas płynie tu spokojnie i leniwie, bez pośpiechu typowego dla rozwiniętych cywilizacji. A to sprzyja zachowaniu ducha przeszłości i trwaniu w poszanowaniu tradycji. O przeszłości tego wielokulturowego regionu, który zamieszkują Polacy (wyznawcy katolicyzmu), Białorusini (wyznawcy prawosławia), a wcześniej także Żydzi, świadczą liczne, wciąż pełne wiernych kościoły katolickie i prawosławne cerkwie. Tylko żydowskie synagogi przestały wypełniać swoją rolę, bo wyznawców Jehowy wymiótł z Podlasia holocaust.

Trochę historii 

Podlasie jest krainą historyczną Polski rozciągającą się po obu stronach środkowego Bugu i górnej Narwi. Ziemie te od XI wieku należały do Rusi, później do Mazowsza (będącego samodzielnym księstwem) – był to teren sporny z Litwą –  a w XVI w. weszły w skład Polski. W okresie rozbiorów Polski (po roku 1795) Podlasie było dzielone przez zaborców, na początku XIX wieku część została włączona do Księstwa Warszawskiego, a później do Królestwa Polskiego (zabór rosyjski). Do Polski powróciło na przełomie roku 1918 i 1919.

Kontusz hetmana Branickiego

Osadnikami na Podlasiu była ludność z ziem ruskich i polskich – ci ostatni, pochodzący z Mazowsza, skolonizowali te ziemie pomiędzy XIII a XV wiekiem. Z tego względu w zachowanej tradycyjnej kulturze materialnej i duchowej ścierają się elementy mazowieckie i ruskie (co tłumaczy koegzystencję Kościołów rzymskokatolickiego i prawosławnego). Nigdy nie były to ziemie rozwinięte gospodarczo, a w czasach I Rzeczpospolitej (od końca wieku XVI do końca wieku XVIII) większość gruntów szlacheckich (klasy uprzywilejowanej w państwie) należała do ubogiej szlachty zagrodowej (pracującej na roli).

Środowisko przyrodnicze

Podlasie jest usytuowane w obrębie nizin. Na geograficzne uformowanie się Podlasia decydujący wpływ wywarł najmłodszy okres geologiczny – czwartorzęd. W przeciwieństwie do terenów położonych na północ od Podlasia nie ma tu malowniczych jezior. Ziemie te nie zostały objęte ostatnim (najmłodszym) zlodowaceniem, dlatego też rzeźba terenu jest mało urozmaicona.

Waniewo

Prawdziwym bogactwem natury Podlasia jest dolina Górnej Narwi – płytka, szeroka i zabagniona, o unikatowych walorach przyrodniczych, stanowiąca jeden z największych obszarów mokradłowych w Europie. Część doliny objęto ochroną w ramach Narwiańskiego Parku Narodowego, a  głównym powodem jego utworzenia jest unikalny w skali światowej charakter Narwi – rzeki płynącej jednocześnie wieloma korytami. Ten typ rzeki nosi nazwę rzeki anastomozującej. Na świecie jest ich tylko kilka, w tym Amazonka i Kongo. Na zdjęciu powyżej: mapa Narwiańskiego Parku Narodowego.

Narew w okolicy wsi Waniewo

W okresie wiosny i letnich powodzi cała dolina wypełnia się wodą i z tego względu nazywa się ją polską Amazonią. Dolina Narwi jest rajem dla ptaków, gdyż schronienie znajdują tu dziesiątki tysięcy ptaków lęgowych i przelotnych, w tym gatunki wodno-błotne. Narwiański Park Narodowy znajduje się zaledwie 15 km od granic administracyjnych miasta Białystok. Jego siedziba mieści się w zabytkowym dworze w Kurowie – jest to miejsce, od którego warto rozpocząć zwiedzanie NPN. Turyści mogą poruszać się po parku drogami wodnymi (kajaki, łodzie pychówki), ścieżkami rowerowymi po obrzeżach parku, w jego strefie ochronnej oraz pieszo. Dużą atrakcją jest ścieżka przyrodnicza „Kładka wśród bagien” w Kurowie oraz kładka zlokalizowana pomiędzy miejscowościami Waniewo i Śliwno.

Kładka w Kurowie

Turyści przeprawiają się przez liczne koryta rzeczne przy pomocy pływających pomostów umocowanych na linach.

Prom w Waniewie

Krajobraz kulturowy 

Historyczne budownictwo wiejskie na Podlasiu  ma styl charakterystyczny tylko dla tego regionu. Jedną z cech tego budownictwa jest dekorowanie drzwi, okien, szczytów, ganków, naroży i okapów domów ozdobami i ornamentami wycinanymi na deskach i malowanych kontrastującymi barwami. Ten typ zdobienia, zapożyczony od Rosjan, ale rozwinięty twórczo przez ludność Podlasia, upowszechnił się w latach 1920-40, a zaczął zanikać w latach 60., gdy budownictwo drewniane zastępowano murowanym. Charakterystyczną cechą architektury Podlasia są także ganki i werandy, stanowiące najbardziej dekoracyjny element budynku.

Tykocin

Niestety, współczesny krajobraz kulturowy Podlasia budzi raczej niewesołe refleksje. Mieszkańcy tego regionu nie wykazują większego szacunku dla swej lokalnej tradycji i nie dość, że zrezygnowano z dekorowania domów, to wiele ornamentów usunięto lub zniszczono podczas remontów starych budynków. Przykładem dysharmonii jest szpecenie krajobrazu kulturowego obcymi „wtrętami”, jak niepasująca do starych chałup dachówka czy chodnik utworzony z betonowej kostki.

Sokoły

Poza walorami przyrodniczymi Podlasie ma do zaoferowania także atrakcje miejskie.

Bialystok

Stolica województwa podlaskiego i największe, liczące 300 000 tysięcy mieszkańców miasto (prawa miejskie ma od XVII w.) północno-wschodniej Polski.  Białystok pełni funkcję administracyjnego, gospodarczego, naukowego i kulturalnego centrum regionu.

Białystok

Aż do XVII wieku był niewielką osadą, a rozwój zawdzięcza magnackiemu rodowi Branickich, którzy wznieśli tu swoją rezydencję. I tu pojawia się cenny trop holenderski – pałac Branickich, zaprojektowany pod koniec XVII w. przez Holendra Tylmana z Gameren (czytaj: Architekt z Utrechtu). Ten wspaniały i rozległy zespół pałacowo-parkowy nazywany jest polskim Wersalem.

Pałac Branickich w Białymstoku

Supraśl

Współcześnie miasto, a wcześniej osada powstała wokół prawosławnego monasteru lokowanego tu w roku 1501. Supraśl swoje dzieje nierozerwalnie wiąże z dziejami tego klasztoru, który przez wieki przechodził burzliwe zmiany, będąc monasterem prawosławnym, unickim, klasztorem katolickim i ponownie (od końca XX wieku) monasterem prawosławnym. Jest to miejscowość uzdrowiskowa, która posiada dwie wielkie atrakcje turystyczne. Pierwsza z nich to Muzeum Ikon, posiadające kolekcję około 1200 osiemnasto- i dziewiętnastowiecznych ikon, przedmiotów sakralnych oraz unikalnych fresków.

Muzeum ikon, Supraśl / Wikipedia

Jest to pierwsze w Polsce  interaktywne muzeum prezentujące sztukę sakralną prawosławia. Druga ważna atrakcja turystyczna to prawosławny monaster męski Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny.

Tykocin

Historyczne miasto, które nabyło prawa miejskie już w 1425 r. (utraciło je w 1950 r., po czym zyskało ponownie w 1998 r.).  W Tykocinie zachował się najstarszy zespół urbanistyczny historycznego Podlasia; część zachodnia miasta ma układ przestrzenny charakterystyczny dla miasteczka żydowskiego. Do II wojny światowej połowę jego mieszkańców stanowili właśnie Żydzi, którzy wymordowani zostali przez Niemców w roku 1941. Śladami bytności Żydów w Tykocinie są: barokowa synagoga z roku 1642, dom talmudyczny oraz liczne murowane domy. Na zdjęciu: tablica z cmentarza żydowskiego w Tykocinie.

Domy żydowskie, Tykocin

Do cennych zabytków  Tykocina należy barokowy kościół Świętej Trójcy…

Kościół Świętej Trójcy w Tykocinie

zespół klasztoru Bernardynów, ruiny zamku. Zabudowa mieszkalna miasta
jest w większości drewniana i zabytkowa; niestety nosi ślady wieloletniego
zaniedbania.

Drewniane domy w Tykocinie

Zamieszczone w tekście zdjęcia – wykonał je w 2013 r. Marek Angiel – pochodzą z centralnej części Podlasia: z Wysoczyzny Białostockiej (Białystok) i Wysoczyzny Wysokomazowieckiej (Tykocin, Krzyżewo, Mojsiki, Sokoły) oraz z Doliny Narwi (Waniewo, Kurowo).

Mojsiki

Marek Angiel (tekst i zdjęcia), Renata Głuszek (tekst)

Zobacz także galerię zdjęć: Podlasie

Marek Angiel – geograf, podróżnik, badacz, czynnie uprawiający swój zawód; gdańszczanin z urodzenia i wychowania, warszawianin z wyboru. Fotografuje światło i kolor przyrody, miast, miasteczek i wsi. Poznaje i odkrywa tożsamość regionów Polski
poszukując ładu, harmonii i piękna w krajobrazach kulturowych swojej Ojczyzny. Kocha Polskie Karpaty, Sudety, brzeg polskiego morza, pomorskie pojezierza,
przestrzenie Arktyki, wnętrza małych i dużych miast.

Inne teksty i galerie zdjęć Marka Angiela:

Drewniane świątynie Karpat, galerie zdjęć: Drewniane skarby Karpat, Podlasie