Jakkolwiek daleko nam do gloryfikacji tego, co polskie, to jednak trzeba powiedzieć, że polskie kolędy należą do najpiękniejszych w świecie. I tak mocno wrosły w polską tradycję bożonarodzeniową, że te najpopularniejsze zanucić potrafi chyba każdy polski ateista.

Czytelnikom z krajów protestanckich, zwłaszcza z kalwińskiej Holandii, warto uświadomić, że polskie kolędy nie są równoznaczne z pieśniami religijnymi śpiewanymi w kościołach.

Gwarkowie z Tarnowskich Gór

Czy kto wierzy w Boga, czy też nie, nie sposób wyobrazić sobie świąt Bożego Narodzenia (mało kto ich w Polsce nie obchodzi) bez odsłuchania choćby kilku z nich. Przynajmniej z telewizora, ale w sklepach jest bogaty wybór płyt z kolędami w najróżniejszym wykonaniu – tradycyjnym (chóry) oraz niekonwencjonalnym, śpiewanym po góralsku, na jazzowo i jak kto woli. Lista kolęd obejmuje około 500 tytułów! Samo słowo „kolęda” wywodzi się z łacińskiego „calendae”, co oznaczalo „pierwszy dzień miesiąca”. W pierwsze dni stycznia chadzano po domach i składano sobie życzenia, a kolędnicy śpiewający pieśni na cześć gospodarzy, oczekiwali za to jakiegoś datku. Przetrwało to po dziś dzień w zwyczaju kolędowania grup kolędników.

Kolędnicy z Sanoka / fot. Wiera23

W okresie od od średniowiecza do wieku XVI kolęda była typową pieśnią religijną, często wzorowaną na hymnach kościelnych. Przykładem takiej kolędy jest pochodzący z XVI w. „Anioł pasterzom mówił”.

Anioł pasterzom mówił – Chór Akademicki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

 Anioł pasterzom mówił

Ewolucja z poważnej pieśni religijnej na nieco lżejszą pieśń bożononarodzeniową nastąpiła na przełomie XVII i XVIII w. Nieodłącznym elementem świąt Bożego Narodzenia polska kolęda stała się dopiero w XIX w. Kolędy pisali i komponowali twórcy bardzo różnego pochodzenia – dworzanie, szlachta, duchowni, organiści, nauczyciele szkół parafialnych, pisarze i poeci oraz twórcy ludowi. Nazwiska wielu z nich są znane (Franciszek Karpiński, Mikołaj Sęp Szarzyński, Andrzej Morsztyn, Teofil Lenartowicz, Feliks Nowowiejski, Zygmunt Noskowski), ale wśród bardzo popularnych kolęd, jak „Pójdźmy wszyscy do stajenki”, są i takie, których twórcy pozostali anonimowi. Zróżnicowanie społeczne autorów sprawiło, że kolędy bardzo różnią się pod względem treści, stylu i kompozycji. Wiele z nich ma charakter prostych, bardzo melodyjnych i spokojnych kołysanek, jak np. „Lulajże Jezuniu”.

Lulajże Jezuniu – Anna Maria Jopek & Pat Metheny

Są kolędy oparte na utworach historycznych – przykładem W żłobie leżydo melodii poloneza koronacyjnego króla Władysława IV – wyk. Krzysztof Krawczyk.

Rytm poloneza posiada także popularna kolęda  Bóg się rodzi – Filharmonia Narodowa

W dawnych wiekach powstająca w taki sposób kolęda nie była uznawana za oficjalną pieśń religijną i dlatego też nie wykonywano jej w kościołach. Śpiewano je w domach – i w wielu religijnych bądź muzykalnych rodzinach zwyczaj ten jest nadal praktykowany. Inni zadowalają się koncertami telewizyjnymi lub płytami CD.

Pewną odmianą kolędy jest pastorałka  (łac. pastoralis) – ludowa pieśń religijna o wesołym charakterze i wątkach obyczajowych, związana z tematyką Bożego Narodzenia. Nazwa wywodzi się od słowa „pasterz”. Przykładem Jezus malusieńki – Megitza & Renata Przemyk

Obecnie kolędy powstają nadal, ale mają one charakter świeckich piosenek nawiązujących do świąt Bożego Narodzenia. Czasami żartobliwych, jak słynna kolęda zespołu Skaldowie, która opowiada o przygotowaniach do wieczerzy wigilijnej i o tym, że trza na gwałt prać plamę na obrusie, a mak na makowiec można w makutrze rąbać siekierą. Oto współczesna, bardzo fajna wersja w wykonaniu Meli Koteluk: Będzie kolęda. Bardzo ładną, jazzową kolędę wykonują Artur Andrus i Dorota Miśkiewicz: Bambino jazzu.

Każda tradycyjna kolęda może być interpretowana na różne sposoby. Szczególnie pięknie śpiewają je górale z akompaniamentem skrzypiec.

Poniżej podajemy przykłady różnych zestawień popularnych kolęd.

Wśród nocnej ciszy – Chór Filharmonii Narodowej / Wśród nocnej ciszy –Golec uOrkiestra (fot. poniżej).

Dzisiaj z Betlejem – Anna Maria Jopek / Dzisiaj z Betlejem – Arka Noego 

Przybieżeli do Betlejem pasterze – wyk. nieznany / Przybieżeli do Betlejem pasterze – Enej 

Kolędy śpiewane po niderlandzku

Poniżej przedstawiamy kolędę „Bóg sie rodzi” zaśpiewaną w języku niderlandzkim przez Chór Młodzieżowy z Molenhoek. Dyryguje pan Stefan Żochowski. Nagrania pochodzą z 1983 r. Za ich udostępnienie serdecznie dziękujemy panom Stefanowi i Tadeuszowi Żochowskim:  Bóg się rodzi

Więcej kolęd na: Piosenki religijne

Tekst: Renata Głuszek

Autorka powyższego tekstu także ma na swoim koncie kolędę pt. „Biała kolęda„, którą wykonali pracownicy Centrum Kultury Śląskiej w Nakle Śląskim w 2017 r. Mojego autorstwa są słowa oraz scenariusz (stoję w pierwszym rzędzie pierwsza z lewej.)

Biała kolęda

Zdjęcia: Wikipedia, Renata Głuszek, YouTube