Polski Komitet UNESCO powstał w 1956r. Nie jest on jednak instytucją finansującą, ale wspiera różne inicjatywy UNESCO, np. przyznając im patronat. Polskie obiekty, znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO, to (data w nawiasie oznacza rok wpisania na listę):

1) Stare Miasto w Krakowie (1978)

 Na Listę UNESCO krakowskie Stare Miasto trafiło za wyjątkowy i szczególny typ architektury, za który uznano największy w Europie, średniowieczny Rynek wraz z kościołem św. Wojciecha, gotyckim Kościołem Mariackim, renesansowymi Sukiennicami oraz stylowymi kamienicami. UNESCO wyróżniło również Wawel oraz żydowską dzielnicę Kazimierz.

2) Wieliczka (1978)

A właściwie Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni – najstarszy, nieprzerwanie działający obiekt górniczy w Polsce. Sól wydobywana jest tam od XIII w. Wewnątrz solnego labiryntu znajduje się 360 km chodników i ponad 2000 km komór solnych, zwanych komnatami.

3) Auschwitz-Birkenau (1979)

 Ten nazistowski obóz zagłady, funkcjonujący w latach 1940 – 1945, trafił na Listę UNESCO w hołdzie ofiarom i ku przestrodze przyszłych pokoleń. KL Auschwitz-Birkenau stanowi przerażające świadectwo hitlerowskich zbrodni dzięki zachowanym ruinom krematoriów, wież strażniczych, ogrodzeniom z drutów kolczastych i wstrząsającym pamiątkom po więźniach.

4) Puszcza Białowieska (1979 i 1992)

 Puszcza ta leży na pograniczu Polski i Białorusi w województwie podlaskim. Na Listę UNESCO trafiła jako wyjatkowe zjawisko przyrodnicze i teren szczególnego naturalnego piękna. Najsłynniejszymi mieszkańcami puszczy są żubry, których liczebność wynosi około 750 osobników. Na terenie puszczy znajduje się, najstarszy w Polsce, Białowieski Park Narodowy.

5) Stare Miasto w Warszawie (1980)

 Warszawskie Stare Miasto, pamiętające czasy średniowiecza, zostało niemal doszczętnie zniszczone podczas II wojny światowej. Jednak dzięki determinacji i zaangażowaniu wielu Polaków udało się je, w znacznej mierze, odbudować. Dzięki temu Warszawa odzyskała Rynek Starego Miasta, Zamek Królewski oraz liczne pałace i kościoły. Na Listę UNESCO Stare Miasto trafiło jako przykład „wiernej rekonstrukcji z zachowaniem oryginalnych fragmentów zabudowy”.

6) Stare Miasto w Zamościu (1992)

 Miasto Zamość powstało w XVI w. z intencji kanclerza Jana Zamoyskiego. Zbudowane zostało na szlaku handlowym łączącym zachód i północ Europy z Morzem Czarnym. Za renesansową architekturę miasta odpowiadał pochodzący z Padwy architekt Bernardo Morandi. W Zamościu znajdują się trzy rynki: Wielki, Solny i Wodny. Wpisując miasto na swą Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO dało wyraz uznaniu dla piękna Starego Miasta.

7) Zamek Krzyżacki w Malborku (1997)

 Miasto Malbork leży w północnej części Polski, w województwie pomorskim. W XIII w. wzniesiono tu warowną twierdzę, która już w 1309 r. stała się siedzibą wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego, a z czasem zamieniła się w ogromne zamczysko. W czasie II wojny światowej malborski zamek uległ poważnemu zniszczeniu. Jednak dzięki zachowanej szczegółowej dokumentacji, udało się go z powodzeniem odbudować. Na Listę UNESCO Zamek Krzyżacki trafił m.in. jako unikatowe świadectwo tradycji kulturowej.

8) Toruń (1997)

 Początki tego pięknego miasta, znajdującego się w północnej części Polski, sięgają XIII w. Wybudowano wtedy krzyżacki zamek, który miał służyć jako baza wypadowa do podboju i ewangelizacji Prus. Obecnie Toruń słynie przede wszystkim z miejsca urodzenia Mikołaja Kopernika oraz z produkcji jedynych w swoim rodzaju, toruńskich pierników. Na Listę UNESCO trafił średniowieczny zespół miejski, obejmujący Stare i Nowe Miasto.

9) Kalwaria Zebrzydowska (1999)

 Kalwaria słynie przede wszystkim z XVII-wiecznego klasztoru bernardynów, będącego ważnym ośrodkiem duchowym i jednym z najważniejszych sanktuariów pasyjno-maryjnych. Wokół klasztoru rozciągają się liczne Dróżki Kalwaryjskie, będące symboliczną drogą Chrystusa na Golgotę.

10) Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (2003)

 Obie świątynie powstały w połowie XVII w. na mocy pokoju westfalskiego, kończącego wojnę trzydziestoletnią. Ówczesny monarcha austriacki Ferdynand III Habsburg zezwolił protestantom z Dolnego Śląska wznieść trzy świątynie. Miały być one zbudowane w ciągu roku, poza miastem, z nietrwałych materiałów. Na przekór tym wymogom kościoły w Jaworze i Świdnicy zachowały się do dziś, zaskakując bogatym, barokowym wnętrzem.

11) Drewniane kościoły południowej Małopolski (2003)

UNESCO wpisało te świątynie na Listę Światowego Dziedzictwa za ich unikalną, bogatą, średniowieczną architekturę. Wyróżniono najstarsze z nich, czyli kościoły z miejscowości Binarowa, Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana oraz Sękowa. Najsłynniejszym jest modrzewiowy, późnogotycki kościół z Dębna.

12) Park Mużakowski (2004)

Jest to park krajobrazowy, rozciągający się po obu stronach Nysy Łużyckiej, wzdłuż której przebiega granica polsko-niemiecka. Został stworzony przez księcia Hermana von Pückler-Muskau w latach 1815-1844. Zaprojektowany został jako „obraz malowany za pomocą roślin ” i wykorzystywał miejscową roślinność do podkreślenia walorów tamtejszego krajobrazu. W skład parku wchodzi również odbudowany zamek, mosty i arboretum.

13) Hala Stulecia we Wrocławiu (2006)

Hala ta została wzniesiona według projektu Maksa Berga w latach 1911-1913. UNESCO uznała tę budowlę za arcydzieło ludzkiego geniuszu twórczego. Jej nowoczesność polegała m.in. na zastosowaniu żelbetu, dzięki czemu budowla wydaje się zaskakująco lekka. Hala Stulecia służy rekreacji, kulturze, rozrywce i jest w stanie pomieścić 6 000 osób.

14) Drewniane cerkwie Karpat (2013)

Osiem podkarpackich cerkwii: Radruż, Chotyniec, Smolnik, Turzańsk, Powroźnik, Owczary, Kwiatoń, Brunary i Wyżne, zbudowano w okresie od XVI do XIX wieku. Są świątyniami wyznawców prawosławia i greko- katolików. Reprezentują cztery typy architektoniczne: halicki, łemkowski, bojkowski i huculski. Wewnątrz cerkwi znąjdują się m.in. malowidła przedstawiające Chrystusa w chatach łemkowskich, Chrystusa ukrzyżowanego, czy malowidło przedstawiające gazdę łemkowskiego, siejącego zboże.

15. Zabytkowa Kopalnia Srebra z XVI w. w Tarnowskich Górach (od 9 lipca 2017 r.)

Na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO znajduje się w sumie aż 28 zabytków górnictwa. Najważniejszy z nich to Zabytkowa Kopalnia Srebra, założona już w XVI w. Zrekonstruowane i oddane do zwiedzania wyrobiska pochodzą z XVII w. Stanowią one niewielki fragment dawnej kopalni Fryderyk. Szlak turystyczny liczy 1740 m, z czego 270 m pokonuje się łodziami. Największą atrakcją jest Srebrna Komora o pow. 500 m2, z urokliwym małym jeziorem, która przetrwała do dziś w pierwotnym stanie. Odtworzono tu także stanowisko pracy górników. Na liście UNESCO znalazła się również m.in. Sztolnia Czarnego Pstrąga, którą zaczęto drążyć w 1821 r. Pod koniec XIX w. była najdłuższą sztolnią w regionie i miała prawie 15 km długości.

Zabytkowa Kopalnia Srebra

Oprac. Dorota Mazur

Fot.: Afhbf