Polska kuchnia, aczkolwiek w swojej istocie oryginalna, w dużej mierze ukształtowała się pod wpływem tradycji kulinarnych narodów zamieszkujących ongiś terytorium Rzeczypospolitej, przede wszystkim Żydów, Litwinów, Ukraińców i Białorusinów.

Polska sztuka gotowania zmieniała się w ciągu wieków. Można powiedzieć, że typowy polski obiad składa się ze smażonego kotleta schabowego w panierce, ziemniaków i kapusty, podczas gdy schabowy pojawił się na polskim stole dopiero w XIX wieku.

W dawnej Polsce najpopularniejszym składnikiem dań były dziczyzna i kasza. W Polsce Ludowej kuchnia była uboga i monotonna i składała się z typowych polskich dań, ociekających tłuszczem i sosem, przy dużym wykorzystaniu śmietany. Obecnie można zauważyć duży wpływ kuchni śródziemnomorskiej, jako że Polacy jedzą zdecydowanie więcej surowych warzyw, a potrawy są bardziej urozmaicone. Nie bez wpływu ma na to duży wybór telewizyjnych programów kulinarnych. (Z drugiej jednak strony, podróżując  po Polsce widzi się mnóstwo małych restauracyjek przydrożnych, reklamujących obiady domowe, gdzie serwowany jest taki sam zestaw standardowych polskich dań gotowanych „jak u mamy”, co świadczy o wciąż dużym konserwatyzmie kulinarnym przeciętnego Polaka.)

Pomimo że tradycyjne potrawy są często czaso- i pracochłonne, wielu Polaków lubi gotować. Szczególnie gdy ma się gości jest zwyczajem podanie im osobiście sporządzonych dań, co stanowi powód do dumy. I praktycznie trudno wyobrazić sobie jedzenie gotowych potraw z supermarketów w czasie Wielkanocy czy świąt Bożego Narodzenia, aczkolwiek żadna gospodyni  nie bierze już do pieczenia baby wielkanocnej 60 jaj! Wiele starszych kobiet wciąż przygotowuje jednak na zimę różnego rodzaju przetwory owocowe i warzywne, jak dżemy, kiszone ogórki (bardzo tu popularne) czy soki owocowe.

Typowy polski całodzienny posiłek składa się ze śniadania, obiadu (zwykle spożywanego między godziną 13.00 a 16.00) oraz kolacji.

ŚNIADANIE & KOLACJA

Podstawą tych posiłków jest chleb z dodatkiem kiełbasy, sera (wszelkich rodzajów), dżemu, jajek itd., zgodnie z indywidualnym upodobaniem (nie ma tu żadnych reguł). Niektórzy lubią jeść chleb ze smalcem ze skwarkami i cebulką, przyprawiony solą, pieprzem, a często aromatycznymi ziołami.

Polski chleb jest wart kilku słów rekomendacji. Głównym składnikiem jest mąka pszenna i żytnia, ale może być upieczony także z innych zbóż, z dodatkiem takich składników, jak cebula, słonecznik, słonina, rodzynki, suszone śliwki, sezam, mak lub miód. Można wybrać pieczywo białe i ciemne. Najlepsze pochodzi z tradycyjnych małych piekarni, których wciąż nie brakuje, chociaż nie mogą konkurować z tańszym, ale gorszym wypiekiem przemysłowym.

Śniadania i kolacje spożywa się zwykle z herbatą lub kawą.

OBIAD

Najważniejsze składniki typowego polskiego obiadu to zupa i tak zwane drugie danie: mięso lub ryba, ziemniaki i warzywa. Ziemniaki mogą być zastąpione kaszą lub kluskami.

Zupy

Można powiedzieć, że takich zup, jak w Polsce, nie ma nigdzie i że jest ich wyjątkowo duży wybór. A oto najbardziej popularne:

• rosół – drobiowy lub wołowy (lub mieszany) bulion podawany z makaronem, typowa zupa na niedzielę
• barszcz czerwony – zupa z buraków, zwykle podawany z dodatkiem fasoli lub uszek nadziewanych mięsem lub grzybami

barszcz czerwony

• • pomidorowa – zupa z pomidorów, zwykle z dodatkiem ryżu lub makaronu
  • kapuśniak – zupa z kiszonej kapusty i kawałków mięsa
  • grochówka – zupa z gotowanego grochu, z dodatkiem kiełbasy; jako gęsta i pożywna, jest często serwowana w wojsku

• żur (żurek)– zupa z mąki razowej i gotowana z grzybami, podawana z ziemniakami, kiełbasą i jajkiem na twardo; była to zupa ubogich, jedzona także z okresie postu

żurek

• grzybowa – zupa z różnego rodzaju grzybów, podawana z makaronem
• ogórkowa – gotuje się ją z kiszonych ogórków, często z dodatkiem wieprzowiny
• krupnik – zupa z kaszy jęczmiennej, z warzywami i kawałkami mięsa (nie mylić ze słodką, sporządzaną według starych recept wódką!)

Daniem podobnym do zupy są flaczki – rodzaj gulaszu z wieprzowych lub wołowych flaków przyprawionych majerankiem, zwykle jedzonego z białym chlebem.

Mięso

Polskie mięsiwo przyrządzane jest na różne sposoby: jest pieczone, duszone, smażone lub grillowane. Oto kilka typowych przykładów:

• kotlet schabowy – kotlet wieprzowy panierowany w bułce i smażony, podawany z ziemniakami i kapustą

• pieczeń wieprzowa nadziewana suszonymi śliwkami

  schab ze śliwkami

• zrazy – zrolowane plastry mięsa, najczęściej wołowego, ale także wieprzowego lub cielęcego, nadziewane kiszonym ogórkiem, kiełbasą i grzybami, podawane z kaszą gryczaną

• pieczona lub gotowana golonka – najlepsza z zimnym piwem

golonka

a na specjalne okazje:

• kaczka pieczona nadziewana kasza gryczaną lub jabłkami z majerankiem.

Typowym napojem obiadowym jest kompot: zimny napój z sezonowych owoców gotowanych w osłodzonej wodzie. Najbardziej popularne kompoty gotuje się z truskawek, wiśni i śliwek. Latem pija się je zamiast gazowanych napojów chłodzących.  Każda przyzwoita polska gospodyni  przygotowuje latem i jesienią wiele słoików z kompotami.

Bigos

Kolejnym słynnym i popularnym (aczkolwiek pracochłonnym) daniem jest bigos, zasługujący na szerszy opis. Jest to rodzaj pikantnego gulaszu z kapusty kiszonej i zwykłej oraz mięsa i wędlin – nie ma jednej standardowej recepty. Do typowych składników należy wspomniana kapusta, całe pomidory lub przecier, różne rodzaje mięsa i kiełbas, miód i grzyby. Mięso może być wieprzowe (często wędzone), wołowe lub cielęce, szynka, bekon i – jako że bigos był typowym daniem myśliwskim – dziczyzna. Wszystkie mięsne resztki mogą być z powodzeniem wykorzystane. Bigos doprawia się pieprzem, zielem angielskim, kminkiem, listkiem laurowym, majerankiem, suszonymi śliwkami, czerwonym winem i innymi ingredientami.

Je się go zwykle z chlebem lub ziemniakami, często zakrapiając wódką. Można go odgrzewać wiele razy – za każdym odgrzaniem jego smak się poprawia. Częstą praktyką jest przechowywanie garnka z bigosem przez tydzień lub dłużej, uzupełniając składniki w razie potrzeby. Łatwa dostępność kapusty i bogactwo witaminy C czynią bigos znakomitym posiłkiem na zimę.

Innym daniem podobnego rodzaju są gołąbki – liście kapusty faszerowane mielonym mięsem z ryżem lub kaszą, podawane z sosem pomidorowym lub grzybowym.

Pierogi

Nikt nie może powiedzieć, że poznał polską kuchnię nie spróbowawszy pierogów, wykonanych z ciasta makaronowego i faszerowanych na wiele różnych sposobów, np. :

• mięsem mielonym z cebulą, siekaną kapustą z grzybami albo pikantnym serem z ziemniakami i cebulą. Ugotowane pierogi podaje się z tłuszczem i smażoną cebulą. Niezjedzone, ale ugotowane, mogą być odsmażone, co czyni z nich doskonałe danie kolacyjne.
• białym serem na słodko lub owocami i gotowane. Ta wersja na słodko jest podawana z topionym masłem i cukrem, śmietaną lub z owocowym jogurtem.

 pierogi

Inne polskie specjały

Polska zawsze słynęła z obfitości wspaniałych wędzonych wędlin, szczególnie kiełbasy, sporządzanej według tradycyjnych receptur i wędzonych w dymie z jałowca lub drzew owocowych. Najlepszym przykładem jest kiełbasa myśliwska, do której dodaje się jagody jałowca. Inne specjały to wędzone szynki, drobiowe, wieprzowe i wołowe filety, bekony i pasztety, sporządzane z różnego rodzaju mięs, w tym dziczyzny. Produkty najlepszej jakości są dostępne w delikatesach.

 DESERY

Najbardziej typowe polskie ciasta to szarlotka (na zdjęciu), często podawana z bitą śmietaną lub lodami, sernik, piernik i rolada makowa z rodzynkami I orzechami, a także rozmaitość bab drożdżowych i babek. Tradycyjnym ciastem wielkanocnym jest mazurek – kwadratowy lub okrągły placek przystrojony słodką masą i różnego rodzaju dodatkami, np. suszonymi owocami, orzechami i lukrem. W czasie świąt Bożego Narodzenia bardzo popularny jest makowiec, a w czasie karnawału pączki i faworki.

mazurek

Kiedy tylko jest się głodnym, można nasycić się pączkami z nadzieniem z marmolady z róży lub z owoców. Polskie pączki (na zdjęciu) różnią się od pączków w innych krajach. Mają kształt kuli i są przyrządzone z mąki, jajek i drożdży oraz smażone krótko w gorącym tłuszczu. Jest w Polsce taki dzień, gdy wszyscy się nimi zajadają – to tłusty czwartek, obchodzony w ostatni czwartek przed Wielkim Postem. Szacuje się, że przeciętny Polak zjada tego dnia 2,5 pączka, podczas gdy w całym kraju sprzedaje się ich ponad milion.

NAPOJE ALKOHOLOWE

Polska jest renomowanym producentem wysokiej jakości wódki. W dawnej Polsce prawie każdy dwór szlachecki miał własną gorzelnię, produkującą alkohol według rodzinnych receptur, trzymanych w głębokim sekrecie. Polska wódka produkowana jest ze zboża lub z ziemniaków. Najbardziej popularne marki to Wyborowa, Sobieski i Luksusowa. Z wódek kolorowych do najpopularniejszych należy Żubrówka, która swą nazwę zawdzięcza listkowi trawy z Puszczy Białowieskiej, gdzie mieszkają żubry.

Podczas gdy mężczyźni preferują białą, czystą wódkę, Polki mają do wyboru sporo alkoholu słodkiego i likierów. Jednym z najpopularniejszych alkoholi tego typu jest Żołądkowa Gorzka. Mimo mylącej nazwy jest to alkohol słodki, z dodatkiem ostrych przypraw korzennych i pachnących ziół, o pięknym kolorze bursztynu. Znakomitym wyborem jest staropolski Krupnik, zawierający miód i zioła, jeden z najstarszych napojów alkoholowych Słowian. Bardzo wyjątkowym ze względu na swój skład jest likier Goldwasser, który zawiera płatki prawdziwego złota. I jeszcze jedna polska specjalność – miody pitne, które podawano na stołach królewskich za Piastów i Jagiellonów, a także w zamożniejszych domach i w klasztorach. W Polsce, słynącej ze znakomitych miodów, produkcja tego napitku datuje się na tysiąc lat wstecz. Najbardziej popularne miody to Dwójniak i Trójniak. Na zdjęciu – miód pitny.

Kolejną polską specjalnością są nalewki – alkohol domowej roboty o charakterze leczniczym. Wytwarza się go ze spirytusu i wódki z dodatkiem macerowanych owoców, ziół, przypraw, cukru i melasy. Wiele nalewek swoje nazwy zawdzięcza głównym składnikom. Do produkcji nalewek używa się między innymi takich owoców jak anyż, morele, porzeczki, wiśnie, owoce głogu, jałowca, aronii, pigwy, zielone orzechy oraz piołun. Nalewki winno się pić w ilości jeden kieliszek dziennie, dla zdrowia, ale niektóre są tak pyszne, że nie sposób poprzestać na jednym razie!

Miłośnicy słabszego alkoholu znajdą w Polsce duży wybór niezłych piw. Najbardziej godne polecenia marki to Żywiec, Tyskie, Okocim, Lech, Heweliusz i Tatra. Polki lubią pić piwo osłodzone sokiem malinowym lub cytrynowym. Zimą sporządza się tzw. grzańca – jest to gorące piwo, osłodzone miodem, z dodatkiem także goździków i cynamonu.

Ulubiona potrawa Renaty

Kasza ze zsiadłym mlekiem (kefirem). Pyszne i zdrowe!

Renata Głuszek

Czytaj także: Święta

Zdjęcia: Katarzyna Olczak, Renata Głuszek, Wikipedia (Silar – flaki, schabowy)